Een feest voor de doden: zo viert Spanje allerheiligen

Allerheiligen staat voor de deur en overal in Noord-Spanje staan weer stalletjes waar je geroosterde tamme kastanjes kunt kopen. Een van de vele gebruiken tijdens dit feest, die nog uit voor-christelijke tijden dateren. Rondom 1 november zijn er allerlei vieringen verbonden aan allerheigen, voornamelijk in het noorden van Spanje. En zoals alle feesten in Spanje, heeft dit feest zijn eigen gerechten en gebruiken.

¿Benieuwd? ¡Vamos!

Allerheiligen en halloween

Bij het najaar horen een aantal feesten waar katholieken enigszins bekend mee zijn, maar die protestanten minder goed kennen.

De Katholieke kerk viert allerheiligen (Día de todos los Santos) op 1 november. Op deze feestdag worden de heiligen en martelaren van de kerk herdacht.

De dag erna viert men allerzielen (Día de los difuntos fieles). Op die dag herdenken katholieken hun doden. Vaak gaan ze dan naar de begraafplaats om graven te kuisen en bloemen te plaatsen. Omdat allerzielen geen vrije dag is, bezoeken velen de graven van hun overleden geliefden tegenwoordig op allerheiligen.

Kortom, zo rond eind oktober en begin november herdenkt men de doden en staat men stil bij de dood. Dit is trouwens ook de oorsprong van het Amerikaanse feest Halloween, op 31 oktober. Katholieke Ieren hebben dat meegenomen naar de Verenigde Staten en later is dat terug overgewaaid naar Europa.

Magosto

In grote delen van het noorden van Spanje en delen van Portugal viert men rond Allerheiligen, dus eind oktober en begin november, een ander feest dat magosto heet. In Castilië, ten westen van Madrid, noemt met dit feest Calbotada, Calbote of Calbotá.

Magosto wordt niet op een vaste datum gevierd, maar in elke stad of streek op een andere dag. Over het algemeen vinden deze vieringen plaats tussen allerheiligen en 11 november (Sint Maarten), maar het kan ook in de dagen net voor of na die periode zijn. Het feest markeert het einde van de (na)zomer en het begin van de koude maanden.

Oorspronkelijk is Magosto een oogstfeest, vergelijkbaar met de oogstfeesten na het druivenplukken. Alleen staat tijdens magosto de tamme kastanje centraal. De kastanje was in grote delen van Europa namelijk het basisvoedsel, voordat maïs en vooral de aardappel er hun intrede deden.

Het woord magosto zelf verwijst naar het vuur waarop de kastanjes worden geroosterd. Vuur en kastanjes zijn dan ook de centrale elementen van dit feest.

De oorsprong van het feest is waarschijnlijk het Keltische nieuwjaarsfeest Samhain. In alle gebieden waar men magosto viert, is het nauw verbonden aan dodenverering. Het is in noord Spanje gebruikelijk het vuur een nacht lang te laten branden en borden met geroosterde kastanjes en ander voedsel te laten staan. Zo kunnen de doden thuis komen, om zich op te warmen en te goed te doen aan al het eten.

De link tussen het prehistorische magosto in Spanje en Portugal, en het katholieke allerheiligen is meer dan duidelijk: men staat stil bij de doden.

Castañada

De castañada (Catalaans: castanyada) is de Catalaanse variant van de magosto. Het wordt gevierd in alle gebieden waar Catalaans wordt gesproken, dat wil zeggen in de regio van Valencia, het Franse Roussillon, op de Balearen en zelfs in plaatsen op Sardinië, maar met name in Catalonië zelf. Ook hier is de oorsprong te vinden in dodenverering. In vroeger tijden werd tijdens het roosteren van de kastanjes de rozenkrans gebeden en de overledenen herdacht.

In tegenstelling tot de magosto, viert men de castanyada wel op een vaste dag. Was dit in vroeger tijden op Allerheiligen zelf, tegenwoordig viert men het op de avond ervoor. In de weken rondom de castanyada verschijnen er op straten en pleinen allemaal kraampjes die warme kastanjes verkopen. Deze zitten dan over het algemeen in papieren zakken, meestal van krantenpapier.

Het belangrijkste element van het feest is een maaltijd waarin men geroosterde kastanjes, panellets, zoete aardappel en geconfiteerd fruit eet. Bij dit alles drinken de Catalanen moscatell, een wijnsoort die veel in de regio voorkomt. Het feest speelt zich af rondom een vuur, waarop men een metalen cylinder met gaten in de bodem plaatst om de kastanjes op te roosteren. Voor ze te roosteren, maakt men een snee in de kastanjes om te voorkomen dat ze openbarsten. Eenmaal geroosterd, worden ze gepeld en opgegeten.

Rondom het vuur speelt worden traditionele spelletjes gespeeld, verhalen verteld en populaire traditionele liedjes gezongen.

Chaquetía

In het westen van Spanje, in en rondom Extremadura, heet het feest chaquetía, eigenlijk de naam van de middagmaaltijd op Allerheiligen of Allerzielen. Deze maaltijd vindt gebruikelijk ergens op het platteland plaats, een soort picnic. Men eet dan vooral veel seizoensgebonden vruchten en noten, zoals kastanjes, eikels, gedroogde vijgen en granaatappel, in combinatie met membrillo en verschillende soorten broodjes.

In veel plaatsen in de regio gaan kinderen van deur tot deur om zulke lekkernijen op te halen, vergelijkbaar met de viering van Sint Maarten in noord-Nederland of Halloween in Noord-Amerika. Vroeger hoorden hier traditionele liedjes bij, tegenwoordig hoor je kinderen steeds vaker “trick or treat” zeggen, zoals in de VS met halloween.

Traditionele gerechten

Zoals bij alle belangrijke Spaanse feestdagen, horen er ook bij magosto en de castanyada een aantal traditionele gerechten. Voor de hand liggen natuurlijk de kastanjes, maar er zijn ook nog een aantal andere. Hieronder zullen we deze gerechten eens van wat dichterbij bekijken.

Kastanjes

Zoals gezegd zijn tamme kastanjes het belangrijkste gerecht van zowel magosto als de castanyada. Ze zijn zelfs zo belangrijk dat dit laatste feest ernaar is vernoemt. Kastanjes zijn natuurlijk bij uitstek een najaarsgerecht. Doorgaans eet men de kastanjes geroosterd, maar soms ook gekookt.

De rol van de kastanjes komt aan de ene kant door het belang van de kastanjes in de Europese keuken voor de komst van andere planten uit Amerika zoals de aardappel en maïs. Aan de andere kant zijn kastanjes verbonden aan de dood en dodenverering. Het eten van kastanjes op Allerheiligen (of tegenwoordig dus de avond ervoor) in Spanje is waarschijnlijk afgeleid van traditionele begravenismaaltijden.

De castanyeres, de kastanjeverkoopsters in Catalonië, zetten in vroeger tijden hun stalletje neer op 1 november, langs de straten en wegen die vanuit het dorp of de stad naar de begraafplaats leiden. De dag erna verspreidden ze zich dan uit over de gehele plaats. Tegenwoordig zetten ze hun kraampjes al een paar weken eerder neer, en is overal de geur van geroosterde kastanjes te ruiken. Koop zelf zeker ook eens portie en probeer ze!

In het Baskenland, waar de castañada de naam gaztainerre heeft, eet men slakken en polenta bij de kastanjes.

Panellets

In het oosten van Spanje eet men met allerheiligen panellets. Dit zijn kleine bolletjes van een soort stevige amandelspijs, versierd met allerlei noten, gedroogd fruit en chocolade. De meest traditionele panellets zijn aan de buitenkant belegd met amandelen of pijnboompitten, maar tegenwoordig komen ze in een bijna oneindige variatie. Iedereen maakt ze bovendien op een andere manier: er bestaan minstens zoveel panellets als personen die ze maken.

Niet alleen het eten van panellets is een traditionele gebeurtenis, ook het maken ervan. In sommige huizen helpt de hele familie mee. In veel winkels liggen er dan ook dozen met de losse ingrediënten naast het assortiment kant-en-klare panellets.

Het is niet bekend waar panellets precies vandaan komen en wat de oorsprong ervan is. Het vermoeden is dat ze eeuwen geleden mee werden genomen naar de graven van geliefden, en daar als offer achter werden gelaten. Het feit dat ze gemaakt zijn met lang houdbare ingrediënten, legt een verband met de eeuwigheid, waar het op dit feest om gaat.

Slagers zijn overigens op de traditie ingesprongen en verkopen carnellets. Dit zijn bolletjes die er net zo uitzien als panellets, maar gemaakt zijn van vlees, meestal bloedworst, versierd met dezelfde dingen als panellets (dus noten, pijnboompitten, gedroogd fruit, etc).

Boniato

Boniato, zoete aardappel, is in Spanje een typisch najaarsgerecht. Bij de meeste stalletjes die geroosterde kastanjes verkopen, kan je ook zoete aardappel krijgen. Tijdens de Castañada zelf eet men ook boniato. Die wordt dan gefrituurd of rechtreeks in het vuur geroosterd (escalivar). Men doet er soms wat suiker of kaneel overheen. De zoete aardappel kan ook een ingrediënt zijn voor de panellets.

Dranken

In Asturië drinkt men natuurlijk appelcider bij de kastanjes. Dit is een ander soort cider dan we in Nederland of België gewend zijn, die afkomstig is uit Engeland en Frankrijk. De Asturische cider heeft van zichzelf geen belletjes, en wordt van grote hoogte in het glas geschonken om het voldoende te oxigeneren.

In Catalonië drinkt men moscatell bij de kastanjes en de panellets. Dit is een witte wijn die gemaakt is van de muskaatdruif. Hoewel muscat normaalgesproken een zoete witte wijn is, heeft moscatell een rijpe halfdroge of zelfs ronduit droge smaak.

Meer informatie

Met alle feestdagen voor de deur, staat yourcatalancontact.com de komende maanden natuurlijk vol met artikelen over welke feestdagen in Catalonië gevierd worden, en hoe de Catalanen dat doen. Ook publiceren we uiteraard nog informatie over administratieve handelingen in, en emigreren naar Catalonië.

Geïnteresseerd? Hou dan onze website goed in de gaten of volg ons op facebook! Je kan je natuurlijk ook opgeven voor onze mailinglijst, zo ontvang je als eerste onze nieuwe artikelen in je inbox.