Een Nederlands of Belgisch staatsburger die permanent in Spanje woont, kan er stemmen in de gemeenteraadsverkiezingen. En op 28 mei 2023 is het zover, dan zijn er weer zulke verkiezingen. Tijd dus om te bekijken hoe je jezelf als kiezer in kunt schrijven, want dat moet je ruim vantevoren doen.
¿Benieuwd? ¡Vamos!
De gemeente
Om te beginnen: welk nut heeft stemmen in de gemeenteraadsverkiezingen in Spanje precies? Wat doet de gemeente in Spanje allemaal?
Er zijn 8131 gemeentes in Spanje. Daarvan heeft de helft (49%) minder dan 500 inwoners. De gemeenteraadsverkiezingen stellen de burger in staat invloed uit te oefenen op het gemeentelijke beleid, door middel van het kiezen van vertegenwoordigers. De verantwoordelijkheden van de gemeente hangen af van het aantal inwoners.
Om te beginnen zijn er de basisvoorzieningen waar alle gemeentes voor moeten zorgen:
- Straatverlichting
- Begraafplaats
- Afhalophaling
- Straatvegers
- Kraanwatervoorziening
- Afvoer
- Toegangswegen
- Wegdek
Bij meer dan 5.000 inwoners komt daarbij:
- Parken
- Bibliotheek
- Gemeentepolitie (Policía local)
Meer dan 20.000 inwoners:
- Coördinatie bij rampen en noodgevallen, en het organiseren van de protección civil, vrijwilligers die dan in actie zullenkomen.
- Sociale dienst, ondersteuning aan personen in risico van maatschappelijke uitsluiting (randgroepen)
- Brandweer
- Openbare sportvoorzieningen
Meer dan 50.000 inwoners:
- Openbaar vervoer
- Milieubescherming
Veel van deze zaken kan de gemeente uitbesteden of in samenwerking met andere gemeentes organiseren. Vaak voorkomende samenwerkingen zijn bijvoorbeeld een comarca of een “metropolitaine ruimte”, grofweg een agglomeratie. Het provinciebestuur (de diputación) voert alles uit wat niet onder de gemeentelijke verantwoordelijkheden valt omdat een gemeente te klein is.
De Spaanse gemeenteraad
De Spaanse gemeenteraad bestaat uit concejales, gemeenteraadsleden. Het aantal concejales hangt af van het aantal inwoners van de gemeente.
Burgemeester
In verreweg de meeste gemeentes in Spanje kiest de gemeenteraad zelf de burgemeester uit de lijsttrekkers in de gemeenteraadsverkiezingen, nadat de burger is gaan stemmen. Mocht geen van de lijsttrekkers de meerderheid in de gemeenteraad behalen, dan wordt de aanvoerder van de lijst met de meeste stemmen tijdens de verkiezingen automatisch de burgemeester.
De burgemeester is natuurlijk de belangrijkste persoon in het gemeentebestuur. Hij of zij is het hoofd van het bestuur en vertegenwoordigt de gemeente naar buiten toe. Ook zit de burgemeester de gemeenteraad voor, en heeft daar bovendien de doorslaggevende stem als de stemmen staken. Uit de gemeenteraadsleden kiest de burgemeester een of meerdere tenientes de alcalde, locoburgemeesters. Verder is de burgemeester de baas over de gemeentelijke financiën en al het gemeentelijke personeel. Hij of zij geeft ook alle vergunningen en gemeentelijke boetes uit.
Niet onbelangrijk: de burgemeester geeft leiding aan de lokale politie. Het is in grotere gemeentes bovendien de leidinggevende persoon van de respons op rampen en calamiteiten.
Daarnaast maakt de burgemeester het bestemmingsplan en andere ontwikkelingsplannen, behalve als de gemeenteraad deze taak nadrukkelijk op zich heeft genomen. Hij of zij geeft opdracht tot alle werkzaamheden die de gemeente uit wil voeren en heeft hier ook de leiding van.
Junta de gobierno
In alle gemeentes van meer dan 5000 inwoners (en in enkele kleinere), is er teveel werk voor de burgemeester om alleen uit te kunnen voeren. Die gemeentes hebben een zogenaamde junta de gobierno, wat vergelijkbaar is met het Nederlandse college van burgemeester en wethouders of het Belgische college van burgemeester en schepenen.
In Spanje heeft de functie van wethouder of schepen geen speciale benaming. Het is gewoon een concejal (gemeenteraadslid) met extra uitvoerende bevoegdheden. De burgemeester wijst deze gemeenteraadsleden aan. De junta de gobierno komt normaal gesproken een keer per week samen.
In erg kleine gemeentes in het noorden van Spanje kiezen de inwoners geen gemeenteraad, maar alleen een burgemeester. Deze gemeentes hebben een zogenaamde consejo abierto, een open raad. In plaats van raadsvergaderingen komt in die dorpen de gehele bevolking op gezette tijden bijeen om de gemeentezaken te bespreken. De burgemeester voert die vervolgens uit.
Presupuestos participativos
Steeds meer gemeentes proberen de burgers bij de lokale politiek te betrekken door presupuestos participativos te maken. Zij geven de burger inspraak bij het maken van de begroting. Dit doet elke gemeente op een andere manier. Sommige doen dat bijvoorbeeld over het internet, anderen houden weer inspraakbijeenkomsten. Over het algemeen kan iedereen die in de gemeente ingeschreven staat hier aan deelnemen, dus ook buitenlanders.
Voor meer informatie neem je het best contact op met het gemeentehuis. Zij kunnen je vertellen of de gemeente presupuestos participativos organiseert, wanneer en hoe, en ook of en hoe je deel kunt nemen. (Deelname aan) de presupuestos participativos staat volledig los van de gemeenteraadsverkiezingen.
Gemeenteraadsverkiezingen
In Spanje gaat men elke vier jaar stemmen in gemeenteraadsverkiezingen, op de 4e zondag in mei. Zoals gezegd mogen EU-burgers hieraan deelnemen. Zij hebben zowel het recht om te stemmen, als om gekozen te worden.
In gemeentes van meer dan 250 inwoners (de overgrote meerderheid van de gemeentes) stem je op zogenaamde gesloten lijsten. Dit betekent dat elke partij wel een lijstje kandidaten in een bepaalde volgorde heeft, maar je stemt op de partij als geheel. Iemand die lager op de lijst staat, kan dus niet door voorkeursstemmen alsnog in de gemeenteraad terecht komen. Dit is anders dat wat we in Nederland of België gewend zijn, waar je je stem uit kunt brengen op een individuele kandidaat (open lijsten).
Stemmen in deze gemeentes doe je door een papiertje met de lijst van keuze in een envelop te stoppen, en deze gooi je in de stembus. Er komt dus geen stempotlood aan te pas. Op de tafel bij de stembus liggen alle papiertjes met lijsten, en je kan van zoveel partijen een lijstje pakken als je wilt, om er in het stemhokje eentje in de envelop te plaatsen.
Verkiezingscampagne
Een verkiezingscampagne duurt officiëel slechts twee weken. Maar de belangrijkste partijen beginnen inmiddels al een beetje nerveus te worden en slaan steeds meer campagne-achtige taal uit. Dit noemt men de precampaña.
Tijdens de campagne zullen er debatten plaatsvinden, maar op lokaal niveau. Het is even afwachten hoe het zich af gaat tekenen, maar het is in Spanje niet gebruikelijk een nationaal debat met partijleiders te organiseren voorafgaand aan lokale verkiezingen, in tegenstelling tot in Nederland. De debatten zullen dus vooral op lokale televisiezenders te zien zijn.
De dag voor de verkiezingen mag er geen campagne worden gevoerd, en ook mag de media niet over de verkiezingen berichten. Dit is om de kiezers een dag de tijd te geven om zich te bezinnen op de keuze die ze gaan maken. Dit heet de día de reflexión.
Verkiezingen van 2023
Zoals gezegd zijn de eerst volgende gemeenteraadsverkiezingen op 28 mei 2023. Hoewel wettelijk al vaststaat wanneer deze verkiezing plaatsvinden, schrijft koning Filips VI ze officiëel uit op 3 april 2023.
Je hoeft je maar een keer te laten registeren. Dit blijft namelijk geldig tot je zelf weer aangeeft niet langer te willen stemmen, of totdat je je uitschrijft uit Spanje. Als je verhuist binnen Spanje, verandert je gemeente automatisch in het kiesregister. Daardoor kan je in je nieuwe gemeente stemmen zonder daar iets voor te doen.
Er bestaat in Spanje overigens geen stemplicht. Als je geregistreerd staat als kiezer, maar om wat voor reden dan ook besluit je geen gebruik te maken van je stemrecht, dan zul je daar geen boete of andere sanctie voor ontvangen.
Deelnemen aan de verkiezingen
Er zijn drie voorwaarden om deel te kunnen nemen aan de verkiezingen:
- Ingeschreven staan in de gemeente in Spanje waar je woont
- Registeren als kiezer
- Ouder zijn dan 18
Als je aan deze voorwaarden voldoet, kan je zowel stemmen als gekozen worden in gemeenteraadsverkiezingen in Spanje. Registeren als kiezer is iets anders dan jezelf inschrijven bij de gemeente. Je moet apart de intentie vast laten leggen dat je wilt gaan stemmen. Dit kan tot drie maanden voordat de verkiezingen uit worden geschreven, dus in dit geval tot 2 januari volgend jaar.
Verkiesbaar stellen
Om je verkiesbaar te stellen, moet je voldoen aan bovenstaande voorwaarden. Daarbij mag je wettelijk gezien niet onverkiesbaar zijn in je eigen land of in Spanje, door bijvoorbeeld een gerechtelijke uitspraak of het uitzitten van een (tijdelijke) straf.
Verdere vragen of opmerkingen?
Heb je vragen of opmerkingen naar aanleiding van het bovenstaande? Aarzel dan zeker niet contact met ons op te nemen. Dat kan door middel van ons contactformulier, of door ons een mail te sturen naar: info@yourcatalancontact.com.
Heb je ondersteuning nodig om je in te schrijven in Spanje of te laten registreren als kiezer? Neem dan zeker ook contact met ons op.
Ook als je graag op de hoogte wilt blijven van onze laatste artikelen over de Spaanse bureaucratie, kan je je opgeven voor onze nieuwsbrief en ons volgen op facebook.
