Overal in Catalonië staan weer stalletjes waar je geroosterde tamme kastanjes kunt kopen: het is herfst en dus tijd voor de castanyada. Dit feest hoort bij de katholieke feestdag Allerheiligen op 1 november, maar heeft zijn oorsprong ver voor christelijke tijden. Bovendien vieren de Catalanen het niet meer op 1 november, maar de dag ervoor, op de avond van 31 oktober.
Zoals alle feesten in Catalonië, heeft de castanyada zijn eigen gerechten en gebruiken. In dit artikel proberen we antwoord te geven op de vraag wat de castanyada precies is, en welke tradities erbij horen.
Foto: Angel Abril Ruiz
Allerheiligen en halloween
Bij het najaar horen een aantal feesten waar katholieken enigszins bekend mee zijn, maar die protestanten minder goed kennen.
De Katholieke kerk viert allerheiligen (Día de todos los Santos of in het Catalaans: Tots Sants) op 1 november. Op deze feestdag worden de heiligen en martelaren van de kerk herdacht.
De dag erna viert men allerzielen (Día de los difuntos fieles, of in het Catalaans: Dia dels difunts). Op die dag herdenken katholieken hun doden. Vaak gaan ze dan naar de begraafplaats om graven te kuisen en bloemen te plaatsen.
Kortom, op de eerste dagen van november herdenkt men de doden en staat men stil bij de dood. Dit is ook de oorsprong van het Amerikaanse feest Halloween op 31 oktober. Katholieke Ieren hebben dat meegenomen naar de Verenigde Staten en later is dat terug overgewaaid naar Europa.
Magosto
In grote delen van het noorden van Spanje en delen van Portugal viert men in november (of eind oktober) een ander feest dat magosto heet.
Magosto wordt niet op een vaste datum gevierd, maar in elke stad of streek op een andere dag. Over het algemeen vinden deze vieringen plaats tussen allerheiligen en 11 november (Sint Maarten), maar het kan ook in de dagen net voor of na die periode zijn. Het feest markeert het einde van de (na)zomer en het begin van de koude maanden.
Oorspronkelijk is Magosto een oogstfeest, vergelijkbaar met de oogstfeesten na het druivenplukken. Alleen staat tijdens magosto de tamme kastanje centraal. De kastanje was in grote delen van Europa namelijk het basisvoedsel, voordat maïs en vooral de aardappel er hun intrede deden.
Het woord magosto zelf verwijst naar het vuur waar de kastanjes op worden geroosterd. Vuur en kastanjes zijn dan ook de centrale elementen van dit feest.
De oorsprong van het feest is waarschijnlijk het Keltische nieuwjaarsfeest Samhain. In alle gebieden waar men mangosto viert, is het nauw verbonden aan dodenverering. Het is in noord Spanje gebruikelijk het vuur een nacht lang te laten branden en borden met geroosterde kastanjes en ander voedsel te laten staan. Zo kunnen de doden thuis komen, om zich op te warmen en te goed te doen aan al het eten.
Foto: Enfo, Wikimedia commons
Castanyada
De castanyada zelf is de Catalaanse variant van de magosto. Het wordt gevierd in alle gebieden waar Catalaans wordt gesproken, maar met name in Catalonië zelf. Ook hier is de oorsprong te vinden in dodenverering. In vroeger tijden werd tijdens het roosteren van de kastanjes de rozenkrans gebeden en de overledenen herdacht.
In tegenstelling tot de magosto, viert men de castanyada wel op een vaste dag. Was dit in vroeger tijden op Allerheiligen zelf, tegenwoordig viert men het op de avond ervoor. In de weken rondom de castanyada verschijnen er op straten en pleinen allemaal kraampjes die warme kastanjes verkopen, over het algemeen in papieren zakken en meestal van krantenpapier.
Het belangrijkste element van het feest is een maaltijd waarin men geroosterde kastanjes, panellets, zoete aardappel en geconfiteerd fruit eet. Bij dit alles drinken de Catalanen moscatell, een wijnsoort. Dit gebeurt rondom een vuur, waarop men een metalen cylinder met gaten in de bodem plaatst om de kastanjes op te roosteren. Voor ze te roosteren, maakt men een snee in de kastanjes om te voorkomen dat ze openbarsten. Eenmaal geroosterd, worden ze gepeld en opgegeten.
Rondom het vuur speelt worden traditionele spelletjes gespeeld, verhalen verteld en populaire traditionele liedjes gezongen.
Traditionele gerechten
Zoals bij alle belangrijke Catalaanse feestdagen, heeft ook de castanyada een aantal traditionele gerechten die men vooral op die dag eet. Voor de hand liggen natuurlijk de kastanjes, maar er zijn ook nog een aantal andere. Hieronder zullen we deze gerechten eens van wat dichterbij bekijken.
Kastanjes
Zoals gezegd zijn tamme kastanjes (Catalaans: castanyes) het belangrijkste gerecht van de castanyada, zo belangrijk zelfs dat het feest ernaar is vernoemt. Kastanjes zijn natuurlijk bij uitstek een najaarsgerecht. Doorgaans eet men de kastanjes geroosterd, maar soms ook gekookt.
De rol van de kastanjes komt aan de ene kant door het belang van de kastanjes in de Catalaanse keuken voor de komst van andere planten uit Amerika zoals de aardappel en maïs.
Aan de andere kant zijn kastanjes verbonden aan de dood en dodenverering. Het eten van kastanjes op Allerheiligen (of tegenwoordig dus de avond ervoor) is waarschijnlijk afgeleid van traditionele begravenismaaltijden, die ook hoofdzakelijk uit kastanjes, gedroogd fruit en panellets bestonden.
De castanyeres, de kastanjeverkopers, zetten in vroeger tijden hun stalletje neer op 1 november, langs de straten en wegen die vanuit het dorp of de stad naar de begraafplaats leiden. De dag erna verspreiden de verkopers zich dan uit over de gehele plaats. Tegenwoordig zetten ze hun kraampjes al een paar weken eerder neer, en is overal de geur van geroosterde kastanjes te ruiken. Koop zelf zeker ook eens portie en probeer ze!
Foto: Mutari, Wikimedia Commons
Panellets
Een ander typisch gerecht zijn de panellets. Dit zijn kleine bolletjes van een soort stevige amandelspijs, versierd met allerlei soorten noten, gedroogd fruit en chocolade. De meest traditionele panellets zijn aan de buitenkant belegd met amandelen of pijnboompitten, maar tegenwoordig komen ze in een bijna oneindige variatie. Iedereen bereidt ze bovendien op een andere manier: er bestaan net zoveel panellets als personen die ze maken.
Niet alleen het eten van panellets is een traditionele gebeurtenis, ook het maken ervan. In sommige huizen helpt de hele familie mee. In veel winkels liggen er dan ook dozen met de losse ingrediënten naast het assortiment kant-en-klare panellets.
Het is niet bekend waar panellets precies vandaan komen en wat de oorsprong ervan is. Ze komen voor in Catalonië, in de regio van Valencia en op Ibiza. Het vermoeden is dat ze eeuwen geleden mee werden genomen naar de graven van geliefden, en daar als offer achter werden gelaten. Het feit dat ze door de ingrediënten erg lang houdbaar zijn, legt een verband met de eeuwigheid, waar het op dit feest om gaat.
Het zal je opgevallen zijn dat panellets erg duur kunnen zijn, maar proef er zeker een paar.
Slagers zijn overigens op de traditie ingesprongen en verkopen carnellets. Dit zijn bolletjes die er net zo uitzien als panellets, maar gemaakt zijn van vlees, meestal bloedworst, versierd met dezelfde dingen als panellets (dus noten, pijnboompitten, gedroogd fruit, etc).
Boniato
Boniato (Spaans, in het Catalaans Moniato), oftewel zoete aardappel is in Catalonië een typisch najaarsgerecht. Bij de meeste stalletjes die geroosterde kastanjes verkopen, kan je ook zoete aardappel krijgen.
Ook tijdens de Castanyada zelf eten de Catalanen moniato. De zoete aardappel wordt dan gefrituurd of rechtreeks in het vuur geroosterd (escalivar). Men doer er soms wat suiker of kaneel overheen. De zoete aardappel kan ook een ingrediënt zijn voor de panellets.
Moscatell
Bij deze typische gerechten voor de castanyada drinkt men tenslotte moscatell. Dit is een witte wijn die gemaakt is van de muskaatdruif. Hoewel muscat normaalgesproken een zoete witte wijn is, heeft moscatell een rijpe halfdroge of zelfs ronduit droge smaak.
Moscatel is in heel Spanje te vinden. Deze wijn is bijvoorbeeld de basis voor Sherry. Uiteraard drinken de Catalanen de typische Catalaanse moscatell. Deze wijn is doorgaans afkomstig uit een van de wijnstreken in de provincie Tarragona of het zuiden van de provincie Lleida, maar ook elders in Catalonië produceert men moscatell.
Meer informatie
Met alle feestdagen voor de deur, staat yourcatalancontact.com de komende maanden natuurlijk vol met artikelen over welke feestdagen in Catalonië gevierd worden, en hoe de Catalanen dat doen. Ook publiceren we uiteraard nog informatie over administratieve handelingen in, en emigreren naar Catalonië.
Geïnteresseerd? Hou dan onze website goed in de gaten of volg ons op facebook! Je kan je natuurlijk ook opgeven voor onze mailinglijst, zo ontvang je als eerste onze nieuwe artikelen in je inbox.
