Nu Sinterklaas tijdelijk het land verlaten heeft, is het tijd om te kijken welke feestdagen er wel gevierd worden in december en januari in Spanje.
Zoals met alles, hebben ook deze feestdagen een geheel eigen invulling. Kerst en Nieuwjaar kennen we in België en Nederland ook wel. Ook drie koningen doet vaak wel een belletje rinkelen. Maar veel mensen zijn al minder bekend met de Onbevlekte Ontvangenis van Maria. En ook de feestdagen die we wel kennen, worden in Spanje natuurlijk op geheel eigen wijze gevierd.
In dit artikel nemen we je mee naar hoe men de feestdagen in Spanje viert. We zetten ze voor je op een rijtje, en vertellen wat de Spanjaarden op die dagen doen.
¿Benieuwd? ¡Vamos!
Puente de diciembre
Puente (“brug”) is Spaans voor een lang weekend. In strikte zin slaat de term op het vrij nemen van een of twee dagen, om zo een bruggetje te maken tussen het weekend en een feestdag die op een dinsdag, woensdag of donderdag valt. Maar het woord wordt ook wel gebruikt als de feestdag op een maandag of vrijdag valt, als er dus geen vrije dag op hoeft te worden genomen en het lange weekend slechts 3 dagen lang is.
December begint in Spanje al goed met de puente de diciembre. Dit slaat niet op Kerst of Nieuwjaar. Al in het begin van de maand zijn er namelijk een tweetal feestdagen die men vaak aan elkaar verbindt met vrije dagen. Dit zijn op 6 december de Día de la Constitución en op 8 december de Inmaculada Concepción.
Normaal gesproken is dit dus niet zomaar een puente, maar een combinatie van 2 puentes. Hierdoor gaat het vaak om een extra-lang-lang-weekend, en dit jaar zelfs om een hele week.
Dit jaar valt 6 december echter op een vrijdag, en 8 december op een zondag, en hebben we dus een zeer bescheiden puente de diciembre.
6 december: Día de la Constitución (Dag van de Grondwet)
Je leest het goed: de Spanjaarden hebben een feestdag gewijd aan de grondwet. Daarmee is Spanje trouwens niet het enige land. Veel Spaanstalige landen vieren iets vergelijkbaars en Polen, Zweden en Denemarken bijvoorbeeld ook.
Elk jaar op 6 december vieren de Spanjaarden dat in 1978 de huidige Spaanse grondwet per referendum is aangenomen. Hiermee kwam er definitief een einde aan de dictatuur van Francisco Franco en begon het democratische tijdperk. Genoeg reden voor een feestje dus. Het is een officiële vrije dag in het hele land. Bepaalde overheidsinstellingen zoals het parlement en het leger organiseren een ceremonie.
8 december: Inmaculada Concepción (Onbevlekte Ontvangenis van Maria)
De Inmaculada Concepción (ook wel purísima concepción of gewoon purísima genoemd) slaat op de onbevlekte verwekking van de moeder van Christus, de maagd Maria. Volgens de leer van de Katholieke Kerk kwam Maria ter wereld zonder erfzonde bij zich te dragen. Op die manier kon ook haar kind, Jezus, vrij van zonde in de wereld komen. Dit moet dus niet verward worden met de onbevlekte verwekking van Christus zelf.
Deze dag is in veel landen in Zuid-Europa en Zuid-Amerika een officiële feestdag. Niet overal in Spanje viert men de dag erg groots. Voor de belangrijkste vieringen moet je in Onteniente en Torrevieja zijn, in de regio Valencia.
In Martos in Andalucía wordt op 8 december het Fiesta de la Aceituna gevierd: het “olijffeest”. Het is het begin van de olijvenoogst. Die dag worden de eerste olijven uitgeperst om er olie van te maken. Daarnaast zijn er concerten en andere culturele activiteiten in het stadje.
In heel Spanje halen mensen op 8 december de kerstboom in huis, en in Catalonië komt ook de tío de nadal (kerststronkje) dan in huis.
Kerst: Navidad
Zoals in de meeste landen duurt Kerst (Navidad) in Spanje maar 1 dag. Deze feestdag behoeft natuurlijk maar weinig uitleg: het is de geboorte van Jezus.
Kerstavond
Zoals dat hoort in een Katholiek land (behalve in Catalonië, zoals we verderop zullen zien), is de maaltijd op kerstavond de belangrijkste maaltijd met de Kerstdagen. Elke regio heeft natuurlijk zijn eigen specialiteiten die dan opgediend worden.
Over het algemeen begint men met een eerste gang met soep of groenten, daarna een tweede gang met zeevruchten, en dan het hoofdgerecht, dat bestaat uit vlees. Tegenwoordig eten veel gezinnen gevulde kalkoen. Als nagerecht is er Turrón. Traditionele Turrón is een opgedroogde pasta van vermalen amandels, honing en ei, maar tegenwoordig komt Turrón in alles mogelijke soorten: met hele amandels, chocolade, met een cognacsmaak… noem maar op.
Na de maaltijd gaat de hele familie om middernacht naar de mis, de misa del Gallo.
Cadeautjes
Hoewel het van oudsher de drie koningen zijn die de Spaanse kinderen cadeautjes komt brengen, krijgen steeds meer kinderen ook wat van de Kerstman. In het Baskenland en Navarra is het Olentzero die de geschenken komt brengen. Olentzero is een kluizenaar die in de bergen woont, en daar de tijd doorbrengt met het maken van houtskool en vooral veel eten en drinken. Daarom heeft hij zwarte vegen op zijn gezicht, en is hij erg dik. Olentzero staat dan ook voor welvaart.
Afhankelijk van de streek en de plaats komt de kolenman op verschillende dagen langs: soms is het op Kerstavond, soms op Kerst, en in sommige plekken op Oudjaarsavond. Op de avonden dat Olentzero cadeaus komt brengen, wordt er in het dorp of de stad een intocht georganiseerd. In de optocht zijn er groepen die liederen ter gehore brengen en geld inzamelen voor een goed doel.
In Galicië komt de apalpador langs. Dit is ook een kolenman, die even de buiken van de kinderen aanraakt om te kijken of ze wel genoeg hebben gegeten. De apalpador deelt lekkernijen en zoetigheden uit.
Kerst in Catalonië
Vooral in Catalonië viert men Kerst op een geheel eigen wijze. Zo heeft elk huis waar kleine kinderen wonen wel ergens in een hoek een tió de nadal staan. Dit is een boomstronkje met pootjes, waarop een gezichtje geschilderd is. Vaak heeft het ook een mutsje dat lijkt op de muts van de kerstman. Het is echter een barretina, een traditionele Catalaanse muts, die daarop lijkt.
Als de kinderen goed voor het stronkje zorgen, door het te “voeren” en ’s nachts lekker in te stoppen bijvoorbeeld, poept het wat kleine cadeautjes met Kerst. Om het te laten poepen, moeten de kinderen het stammetje slaan met een stok. Daarbij zingen ze een liedje dat begint met caga tio (“poep stronkje”). De tió de nadal wordt op 8 december, bij de viering van de inmaculada concepció, in huis gehaald. Als het eenmaal cadeaus heeft gepoept, gaat het in de open haard.
Een ander traditioneel figuurtje is terug te vinden in de kerststal: de caganer. Dit is misschien wel de vreemdste Catalaanse kersttraditie. De caganer is namelijk een figuurtje dat ergens in of bij de kerststal gehurkt aan het kakken is. Soms is de caganer volledig uitgedost in traditionele klederdracht, maar ze zijn in alle mogelijke vormen te krijgen: zelfs bekende politici, zangers of sporters worden wel met de broek op de hielen afgebeeld.
Net als in de meeste Katholieke landen gaan Catalanen op de avond voor Kerst (nochebuena in het Spaans) naar de mis. Werd deze mis vroeger rond middernacht gevierd, tegenwoordig gebeurt dat wat vroeger. De belangrijkste maaltijd is niet het avondeten op Kerstavond, zoals in de rest van Spanje, maar de middagmaaltijd op Kerst zelf.
Lotería de navidad
De lotería de navidad (de “kerstloterij”) is een van de belangrijkste Spaanse kersttradities. Al in de zomer, en soms zelfs eerder, kan je loten kopen. De loterij wordt ook wel de gordo de navidad genoemd, de “Kerstdikke”, wat slaat op de benaming voor de hoofdprijs van 4 miljoen euro.
Hele loten en décimos
Je koopt niet een heel lot. Die kosten namelijk 200 euro. Normaal gesproken koop je een tiende lot van 20 euro, (décimo genoemd), of een nog kleiner deel. Maar het is nog gebruikelijker om een heel lot met een aantal mensen tegelijk te kopen. Collega’s van een afdeling, vaste gasten van een bar, dameskoren en allerlei andere soorten groepen leggen geld bij elkaar om gezamelijk een heel lot te kopen. Ook zijn er winkels waar je mee kan spelen op hun lotnummer, als je er in de weken voor Kerst een bepaald bedrag uitgeeft. En zo zijn er allerlei soorten acties om mee te kunnen doen aan de Lotería de navidad.
Er worden meerdere hele loten verkocht met hetzelfde nummer. Er bestaan van elk lotnummer 170 loten (series van 10 décimos). Elk van die loten wint dan de prijs die erop valt, en die wordt dan weer verdeeld tussen de tiende loten (of nog kleinere delen). De prijs van 4 miljoen wordt dus 170 maal uitgedeeld, en dan weer verdeeld tussen de décimos die dan elk 4 ton waard zijn.
Zoals je begrijpt is het belangrijkste van de gordo de Navidad niet het winnen van de prijs. Het gaat erom dat je gezamenlijk meedoet, en de vreugde kunt delen als er wat gewonnen wordt.
Trekking
De trekking van de kerstloterij is altijd een heel gewichtige gebeurtenis, die meerdere zenders live uitzenden. Uit twee grote bollen worden kleine houten balletjes getrokken, eentje met het lotnummer en eentje met de prijs. Een notaris controleert deze balletjes op de avond voor de trekking.
Tijdens de trekking, als er twee balletjes getrokken zijn, worden de nummers door kinderen voorgezongen. Ze presenteren eerst het lotnummer en daarna de prijs die erop gevallen is. Ze doen dit eerst voor het publiek en de camera’s, en daarna voor een pannel van notarisen en organisatoren. Deze hele gebeurtenis is omgeven door tradities. De typische manier waarop de kinderen de nummers voordragen is voor iedereen in Spanje bekend.
Op de avond na de trekking is het altijd groot nieuws waar de gordo gevallen is. Omdat het zo’n sociaal aspect heeft, is het vaak feest in een heel bejaardentehuis, buurtkroeg, sportvereniging of dorp. Cameraploegen en journalisten vanuit heel Spanje trekken naar die plekken om de feestvierende mensen te interviewen.
Ook de loterijwinkels waar de winnende loten verkocht zijn, komen uitgebreid aan bot op televisie. Vaak staan er in de jaren daarna lange rijen voor die winkels. Omdat die winkels over heel Spanje verspreid liggen, kopen veel mensen ook loten tijdens een van hun vakanties of op andere momenten in het jaar. Veel Spanjaarden kopen hun loten in het Catalaanse dorp Sort: sort betekent namelijk “geluk” in het Catalaans. In 2017 viel de gordo ook echt op een lotnummer dat mede in Sort was verkocht.
Sant Esteve
Voor veel Nederlanders lijkt het alsof in het oosten van Spanje, in Catalonië, de regio Valencia en de Balearen, er ook een Tweede Kerstdag is. De dag na Kerst is echter een heel andere feestdag: San Esteban in het Spaans of Sant Esteve in het Catalaans of Valenciaans. Er zijn zelfs Catalanen die beweren dat Sant Esteve in Catalonië belangrijker is dan Kerst.
Historisch gezien is dit een vrije dag omdat men na Kerst, dat in familiekring werd gevierd, een dag nodig had om weer naar huis te gaan. Tegenwoordig brengt men de dag door met de helft van de familie die niet op Kerst zelf bezocht kon worden.
Op Sant Esteve staat de middagmaaltijd centraal. De eerste gang bestaat traditioneel gezien uit canelons, (Italiaans: cannelloni of maniconi). Dat zijn grote, gevulde pastarolletjes. De vulling bestaat vaak uit overblijfsels van de kerstmaaltijd met bechamelsaus. De tweede gang is dan gevulde kip of een tall rodó, gebraden vlees. Als dessert zijn er neules en turrón, en natuurlijk cava waar de neules eventueel in ondergedompeld kunnen worden.
Día de los Inocentes
Op 28 december valt de dag van de onschuldigen, oftewel de Día de los Inocentes. Dit is geen officiële feestdag, maar wel een dag waar bijna alle Spanjaarden wat aan doen. Op deze dag mag men elkaar namelijk voor de gek houden. Vergelijk het maar met 1 april in België en Nederland.
Mensen halen onderling de nodige streken uit, maar bijvoorbeeld ook televisiezenders proberen de kijker een poets te bakken. Hou je ogen dus goed open op deze dag!
Oud en Nieuw
Nochevieja
Oudjaarsavond (nochevieja) is het volgende evenement tijdens de feestdagen in Spanje. Ook dit is geen vrije dag, maar zoals overal ter wereld wordt Oud en Nieuw uitgebreid gevierd. Veel winkels gaan wat eerder dicht en de dienstregeling van het openbaar vervoer eindigt vaak ook wat vroeger.
Volgens het bijgeloof is het belangrijk om rode kleding te dragen om het volgende jaar voorspoed te hebben in de liefde, en dan met name rood ondergoed. Daarom is in veel etalages van kledingwinkels in Spanje rood ondergoed te zien rond de feestdagen.
Op oudjaarsavond staat de maaltijd ook weer centraal. Dit kan in familiekring zijn, maar meestal is het onder vrienden.
Middernacht
Om klokslag middernacht is het traditie 12 druiven te eten: eentje op elke klokslag. Dit kan nogal een opgave zijn. Sommige mensen slikken de druiven door zonder erop te kauwen, anderen proppen ze gewoon in hun mond om ze na afloop allemaal in een keer weg te werken. Als het je lukt, betekent het voorspoed in het nieuwe jaar. En het betekent ook dat je het gezelschap een gelukkig nieuwjaar wenst met volle mond.
Vaak wordt om middernacht de televisie even aangezet. Bijna alle zenders brengen dan verslag uit van Puerta del Sol in Madrid, waar een hele mensenmassa samenkomt. Gelukkig slaan de klokken op Puerta del Sol vrij langzaam waardoor het druiven eten weer wat makkelijker is.
In Barcelona is er om middernacht een grote lichtshow bij de fonteinen op de Montjuic, bij Plaça Espanya.
Als de twaalf klokslagen voorbij zijn en je je gezelschap een gelukkig nieuwjaar gaat wensen, is het trouwens belangrijk je eerste stap met je rechterbeen te zetten. Ook dit brengt namelijk geluk.
Hoewel men na middernacht ook wel wat vuurwerk afsteekt, is dit erg bescheiden vergeleken met Nederland. Op sommige plekken steekt men een groot vreugdevuur aan.
Oud en Nieuw is in Spanje vooral een feest met vrienden, dat men thuis viert, niet op straat. Veel mensen die speciaal voor het feest naar Spanje komen, en een bruisend feest verwachten in de straten van Barcelona, Valencia of Madrid komen dus bedrogen uit.
Nieuwjaarsdag
Nieuwjaarsdag is vooral om uit te rusten. Natuurlijk zijn er families die bij elkaar komen, maar het is vooral een hele rustige dag. Voor wie toch zin heeft om wat te doen: de nieuwjaarsduik heeft ook in Spanje zijn intrede gedaan. Veel plaatsen langs de kust organiseren er eentje.
Drie Koningen (Reyes magos)
Zijn we in Noord-Europa na oud en nieuw klaar met de feestdagen, in Spanje (en ook in de rest van Zuid-Europa) heeft men nog een weekje vakantie. De laatste belangrijke feestdag is hier drie koningen. Dit is de dag dat de kinderen hun cadeaus krijgen.
De avond vantevoren komen Caspar, Balthasar en Melchior aan in het dorp of de stad. In plaatsen aan de kust komen ze vaak met de boot aan in de haven of op het strand. Daarna trekken ze met hun gevolg door de plaats in de cabalgata, een optocht van de koningen met hun helpers. Tijdens deze optocht verzamelen ze de brieven en verlanglijstjes van de kinderen en delen ze snoepjes uit.
De volgende dag, op 6 januari als de kinderen wakker worden, staan hun cadeaus door de hele woonkamer verspreid. Kinderen die stout zijn geweest, krijgen geen cadeaus, maar kolen. Veel kinderen doen die nacht geen oog dicht!
De Drie Koningen krijgen bij hun werk hulp van pages die overal een andere naam hebben. Deze pages verdelen niet alleen de cadeaus, maar houden ook het register bij van kinderen die zich goed hebben gedragen en zij die stout zijn geweest.
Naast de cadeaus, is het traditie op deze dag de driekoningentaart te eten. In deze taart zit een klein porceleinen figuurtje van een koning en een boon. Degene die de koning in zijn stukje taart heeft, is de rest van de dag de koning en mag een kroontje opzetten. Heb je de boon… dan moet je de taart betalen!
Meer informatie
In december schrijven we voornamelijk over zaken die je rond de jaarwisseling moet regelen als je in Spanje woont, of er een tweede woning bezit. Ook blikken we vooruit op het nieuwe jaar.
Geïnteresseerd? Hou dan onze website goed in de gaten of volg ons op facebook! Je kan je natuurlijk ook opgeven voor onze mailinglijst, zo ontvang je als eerste onze nieuwe artikelen in je inbox.
