Moet je Catalaans leren als je in Catalonië gaat wonen?

Moet je Catalaans leren als je in Catalonië gaat wonen? Veel mensen die in Catalonië gaan wonen, vragen zich dit af. En terecht: voor buitenstaanders lijkt het soms alsof de regionale taal onmisbaar is. Dit kan voor sommigen een onoverkoombare drempel lijken om in Catalonië te gaan kijken voor een woning.

Om meteen een duidelijk antwoord te geven op deze vraag: nee. Als je net aankomt hoef je in de overgrote meerderheid van de gevallen geen Catalaans te leren als je in Catalonië gaat wonen. Het kan wel handig zijn, en voor bepaalde beroepen is het wel nodig. Het is daarentegen onmisbaar om Spaans te spreken.

In dit artikel bekijken we de status en het gebruik van het Catalaans in Catalonië. Aan de hand daarvan leggen we uit òf en hoe belangrijk het is Catalaans te leren, en waarom dan. Ook zullen we het belang van het Catalaans vergelijken met dat van het Spaans. Tenslotte geven we een paar tips voor hen die geïnteresseerd zijn om Catalaans te leren.

Taalsituatie in Catalonië

Eerst maar even de open deur: in Catalonië wordt er zowel Catalaans als Spaans gesproken.

Spaans, español (in het Catalaans: espanyol) noemt men ook wel castellano (Catalaans: castellà, Nederlands: Castiliaans).

Hoewel ingesleten in het normale taalgebruik, heeft deze benaming castellano een enigszins politieke herkomst. Castilië is namelijk de regio van het midden van Spanje, waarvan Madrid de hoofdstad is. Het Spaans komt oorspronkelijk uit die regio. Er wordt wel gezegd dat het beste Spaans in de stad Valladolid in Castilië wordt gesproken.

Door de taal naar Castilië te vernoemen, geeft men aan dat het niet de enige taal in Spanje is. In tegenstelling tot het woord castellano, suggereert het woord español dat namelijk wel. Vergelijk het met Friezen die de neiging hebben het Nederlands “Hollands” te noemen.

Voornamelijk in de regio’s Catalonië, Baskenland en Galicië zien sommigen het Spaans als een taal die van elders komt. Het is dan ook vooral in die regio’s dat men de taal met castellano aanduidt.

Op zijn beurt wordt het Catalaans (Spaans: Catalán, Catalaans: Catalá) in Catalonië en op de Balearen gesproken. Daarnaast is de taal van de regio Valencia, het Valenciaans, nauw verwant aan het Catalaans. Veel Catalanen zullen zelfs zeggen dat het dezelfde taal is. De verschillen tussen Catalaans en Valenciaans zijn dan ook niet zo groot: vergelijkbaar met de verschillen tussen Hollands en Vlaams.

Wat cijfers

Zo’n 58% van de inwoners van de Catalonië beheerst zowel het Catalaans als het Spaans. Iets meer dan de helft van die mensen heeft het Catalaans ook daadwerkelijk als moedertaal. Iets minder dan 15% van hen is van huis uit volledig tweetalig. Daarnaast is er een groep die beide talen spreekt maar een andere moedertaal heeft.

In totaal iets meer dan de helft van de inwoners van Catalonië heeft Spaans als moedertaal. Een derde van hen spreekt naast Spaans dus ook Catalaans. Tenminste, dit is wat deze mensen zelf hebben opgegeven in enquêtes. Het is waarschijnlijk dat een groter deel het Catalaans wel kan verstaan of in ieder geval kan lezen, maar niet van zichzelf vindt dat ze het ook spreken.

Sociale aspecten

Leeftijd speelt een grote rol in de verdeling tussen Catalaans en Spaans. Tijdens de dictatuur van Franco was het streng verboden Catalaans te gebruiken in het openbaar. Oudere generaties hebben dus nooit Catalaans geleerd op school, en hoefden het ook niet te gebruiken in het dagelijks leven. Zij die thuis wel Catalaans spraken, kunnen het tegenwoordig vaak nog steeds niet goed schrijven. Jongeren daarentegen zijn vloeiend in het Catalaans in woord en schrift, ook als ze thuis opgevoed zijn in het Spaans.

Het gebruik van het Catalaans is daarnaast ongelijkmatig verdeeld over de regio. In grote delen van de kuststrook overheerst het Spaans. In de rest van Catalonië spreekt men meer Catalaans dan Spaans. Toch kan je daar ook prima terecht met Spaans. Alleen in bepaalde plattelandsgebieden of in de Pyreneeën is goede integratie onmogelijk zonder Catalaans. Vic is een stadje dat in het bijzonder die reputatie heeft. Zowel andere Catalanen als Spanjaarden steken hierom graag de draak met inwoners van die plaats.

Dat gezegd zijnde, als je in het binnenland echt wilt integreren, zal je uiteindelijk wel Catalaans moeten leren. Zolang je enkel Spaans blijft spreken, ben je nog een buitenstaander.

Op sociaal niveau kan je tenslotte zeggen dat Catalaans iets meer hoort bij de middenklasse en de bourgeoisie, terwijl het Spaans de taal is van (kinderen van) arbeidsimmigranten uit de rest van Spanje of Zuid-Amerika. Dit is echter maar een hele grove vuistregel die lang niet in alle gevallen opgaat.

Wettelijke status

In artikel 3.1 van de Spaanse grondwet staat dat het Spaans de officiële taal van heel Spanje is. De grondwet schrijft voor dat alle Spanjaarden deze taal moeten kunnen spreken en het recht hebben zich in die taal uit te drukken.

Volgens artikel 3.2 hebben er daarnaast enkele regionale talen een “co-officiële” status in de regio’s waar ze gesproken worden. Wat dat voor Catalonië betekent staat beschreven in het estatut, de regionale grondwet. Het komt erop neer dat de twee talen volledig gelijkwaardig zijn, in theorie althans. Inwoners van Catalonië kunnen zich dus in contact met overheidsinstellingen in beide van deze talen uitspreken.

Officiële instanties werken voornamelijk in het Catalaans. Het recept dat je van de dokter krijgt, is in eerste instantie in die taal. Een uittreksel van de burgerlijke stand of een proces-verbaal dat de politie opmaakt, ook. Natuurlijk zullen de dokter en de politiemensen je wel gewoon te woord staan in het Spaans, en desgevraagd ook precies uitleggen wat er in de documenten staat. Als je er echt op staat, zijn ze ook wettelijk verplicht de documenten in het Spaans af te geven.

Bij minder officiële instellingen kan het wel eens gebeuren dat documenten en formulieren alleen in het Catalaans bestaan. In dat geval wil het personeel je altijd graag helpen met informatie en bij het invullen van de formulieren, indien nodig.

De meeste bedrijven bieden je de mogelijkheid zowel het Spaans als het Catalaans te gebruiken. Etiketten en verpakkingen kunnen verder beide talen weergeven, maar dit is dan weer niet verplicht. Vooral Catalaanse bedrijven geven ook etiketering in het Catalaans.

Onderwijs

Het onderwijs in Catalonië is gebaseerd op “inmersió linguïstica“. Letterlijk betekent dit “taalbad”. Het komt erop neer dat leerlingen en studenten worden ondergedompeld in het Catalaans. Op openbare scholen (officieel onderwijs genoemd in Vlaanderen) worden alle lessen in het Catalaans gegeven.

Spaans is in dit systeem een vergelijkbaar vak met Engels. Dit is op alle onderwijsniveaus het geval, dus ook in de meeste universitaire opleidingen. Picant detail is dat de taalbeheersing Spaans onder Catalaanse leerlingen beter is dan in bepaalde andere regio’s die geen andere taal hebben dan Spaans.

Privé-instellingen kunnen daarentegen meertalig zijn. In zulke scholen heeft Spaans vaak een belangrijkere plaats. Ook bieden sommige van deze instellingen het onderwijs deels of helemaal in het Engels of zelfs Frans aan, zonder een “international school” of “lycée français” te zijn.

Op de werkvloer

Om te kunnen werken bij een (semi-)overheidsinstelling in Catalonië is het verplicht Catalaans te kunnen spreken. Dit heeft ermee te maken dat de werktaal bij die instellingen vaak Catalaans is, en omdat de burgers waar je in die functies mee te maken krijgt het recht hebben zich in die taal uit te drukken. Dit geldt dus voor alle ambtenaren, ook huisartsen die in openbare gezondheidscentra werken bijvoorbeeld.

Een aantal bedrijven in Catalonië vereist van de werknemers dat ze Catalaans kunnen spreken. Meestal zijn dit wat kleinere bedrijven die voornamelijk in Catalonië zelf actief zijn. Ook in dit geval wordt dit meer in het binnenland gevraagd dan langs de kust.

Voor bepaalde functies in grotere bedrijven kan het ook gevraagd worden, maar dan gaat het vaak om functies die specifiek op de Catalaanse markt gericht zijn. Het is voor jou als expat of immigrant sowieso niet waarschijnlijk dat je voor zo’n functie zal worden aagenomen, zelfs als je Catalaans spreekt.

Langs de kust en vooral in Barcelona is het Catalaans daarentegen veel minder belangrijk. De economische activiteit is daar een stuk internationaler. Er zitten in Barcelona ook veel multinationals, zowel Catalaanse als andere, en die vinden kennis van het Catalaans over het algemeen niet zo heel belangrijk. Catalaans spreken is voor de meeste banen in Barcelona en langs de kust hooguit een plus. Spaans daarentegen is er vereist.

Catalaans en de onafhankelijkheidsbeweging

In het overgrote deel van de situaties, en voor het leeuwendeel van de mensen in Catalonië is het Catalaans een taal net als alle andere. Maar als je langere tijd in Catalonië woont, zal je merken dat het voor sommige mensen een beladen onderwerp kan zijn. Voor de een is het spreken ervan een reden van grote trots, een ander zal het categorisch weigeren.

Het kan als buitenlander soms lastig zijn om hier goed je weg in te vinden. Daarom is het belangrijk de volgende zaken in je achterhoofd te houden.

• Zowel de meest fervente aanhangers van onafhankelijkheid als de felste tegenstanders begrijpen dat je als buitenlander buiten dit conflict staat. De weinige Catalanen die het weigeren om Spaans te spreken tegen Spanjaarden, zullen dit tegen jou wel gewoon doen.
• Als je in Catalonië bent, hoort het erbij dat er Catalanen wonen. Hun taal is onderdeel van hun identiteit en dat zal niet zo maar veranderen. Ze komen je eigenlijk altijd wel tegemoet door Spaans tegen je te spreken. Maar als je het van ze gaat eisen, dan valt dat meestal niet in goede aarde. Kijk niet raar op als er dan vervelende situaties ontstaan en vraag je zeker af of je misschien zelf iets op een andere manier had kunnen aanpakken.
• Vervelende, koppige en onaangename mensen heb je overal. Iemand die ondanks alles Catalaans tegen je blijft spreken terwijl je dat niet verstaat, waardoor het contact eventueel onprettig verloopt, is gewoon een vervelende persoon. Er zijn maar heel weinig zulke mensen, maar ze bestaan. Je schouders ophalen en doorlopen is dan vaak de beste houding.

Dit gezegd zijnde, in Barcelona en langs een groot deel van de kust zal je maar heel zelden of nooit met bovenstaande situaties te maken krijgen.

Wat heb je aan Catalaans als buitenlander?

Het zal nu wel duidelijk zijn dat Catalaans leren geen prioriteit is als je naar Catalonië verhuist. En vooral als je in Barcelona, Tarragona of de kuststrook gaat wonen, zal je waarschijnlijk ook in een later stadium niet de noodzaak gaan voelen.

Catalaans leren vs Spaans leren

Het is wel onvermijdelijk Spaans te leren. Niet iedereen spreekt Catalaans, zoals we hierboven hebben gezien. Maar iedereen spreekt wel Spaans. Met Engels kom je misschien beperkt uit de voeten in Barcelona of in hele toeristische plaatsen, maar het gaat wel erg lastig zijn je zaakjes goed te regelen. Vooral als je besluit om dit zelf te gaan doen.

Als je alleen Engels spreekt en geen Spaans, is integratie bovendien alleen mogelijk in de expatgemeenschap. Je leeft dan in een bubbel, zodat je niet met het echte Spanje of Catalonië in aanraking komt. Bovendien is er in dat wereldje een flinke doorstroming. Als je langer blijft, zal je waarschijnlijk geen duurzame en diepgaande vriendschappen kunnen opbouwen, en steeds weer op zoek moeten naar nieuwe contacten.

Dat allemaal gezegd zijnde, het is best mogelijk met Spaanse lessen te beginnen als je hier eenmaal bent. De eerste maanden kunnen dan wel een behoorlijke uitdaging voor je zijn, vooral bij het regelen van je papierwerk. Maar het is zeker niet onoverkomelijk. Het beste is natuurlijk wel altijd om goed voorbereid te vertrekken, en al in België of Nederland een basiscursus Spaans te hebben gedaan.

Waarom dan toch Catalaans leren?

Desalniettiemin, buiten Barcelona is Catalaans leren en spreken meer dan alleen “leuk om te hebben”. Als je langere tijd in Catalonië woont, en vooral in het binnenland waar hoofdzakelijk Catalanen wonen, is het spreken van de taal belangrijk voor een goede integratie. Daarnaast is het in het binnenland vaak ook een vereiste voor de meeste banen. Dat gezegd zijnde, Nederlanders en Belgen gaan eigenlijk nooit in dat gedeelte van Catalonië wonen: zie ook ons artikel “Waar wonen Nederlanders en Belgen die voor Catalonië hebben gekozen?“

Maar ook als je langs de kust woont en nog niet zover bent dat je Catalaans gaat leren, bijvoorbeeld omdat je nog maar net aan bent gekomen, kan het helpen in ieder geval een paar woorden te spreken. Catalanen kunnen namelijk soms wat nors van karakter zijn. Vriendelijk groeten en een paar woorden in hun eigen taal zeggen helpt dan vaak al de situatie te ontdooien. Een goede binnenkomer is altijd: “m’has de perdonar pero no parlo Català” wat in het Catalaans betekent dat je de taal niet spreekt. Alleen al een klein beetje moeite doen, opent vaak alle deuren.

Samenvattend kan je dus zeggen dat in de meeste gevallen het belang van Catalaans hem niet zit in formele zaken, maar eerder in informele zaken. Omdat de situatie van iedereen anders is, moet je dus zelf de afweging maken of je Catalaans wilt leren of niet. Maar het is in ieder geval zeker niet onmisbaar. Wel geldt dat hoe meer je het spreekt, hoe soepeler het contact met Catalanen zal verlopen.

Erasmusstudenten

Erasmusstudenten vormen de grote uitzondering in dit verhaal. Hoewel steeds meer opleidingen (deels) in het engels zijn, is de voertaal in het hoger onderwijs over het algemeen Catalaans en niet Spaans. Veel uitwisselingsstudenten zijn op de eerste collegedag voor deze onaangename verrassing komen te staan. Hou rekening met deze mogelijkheid en informeer je heel goed voor je naar Catalonië vertrekt.

Hoe kan je Catalaans leren?

Er zijn veel mogelijkheden om Catalaans te leren. De generalitat, de lokale overheid, organiseert of subsidieert een aantal van deze mogelijkheden. Catalaans leren hoeft dus niet te veel te kosten.

Consorci per a la Normalització Lingüística

Consorci per a la Normalització Lingüística (CPNL) is een samenwerkingsorganisatie van verschillende instanties binnen de generalitat die zich bezig houden met het Catalaans. CPNL heeft als doel het promoten van het gebruik van het Catalaans. Een van de manieren om dat doel te verwezenlijken is het geven van talencursussen.

CPNL heeft 22 centra in heel Catalonië waar cursussen gegeven worden. Je kan deze cursussen eventueel ook via het internet volgen.

De organisatie biedt cursussen aan op alle niveaus. Behalve als je helemaal nieuw bent, doe je eerst een toelatingsexamen waarin je niveau wordt bepaald.

De prijs van de cursus hangt van het niveau af. De basiscursus is gratis, daarna kost het geld. De elementaire niveaus zijn nog redelijk goedkoop, de cursus voor gevordenen kost wat meer.

Bezoek ook de website van CPNL

Escuela oficial de idiomas

De Escuela oficial de idiomas (EOI, “officiële talenschool”) is een overheidsinstelling die ook Catalaans aanbiedt. Ze bieden een grote variatie aan cursussen, zowel in duur als niveau en intensiteit. Er zijn 45 EOIs in Catalonië, en daarnaast nog 11 kleinere centra in minder grote plaatsen. Ook hier doe je eerst een toelatingsexamen. De cursussen in een EOI zijn duurder dan in een centrum van CPNL.

Bezoek ook de pagina over de EOIs op de website van de generalitat.

Parla.cat

parla.cat is een internetplatform dat CPNL heeft ontwikkeld om Catalaans te kunnen leren via het internet. Het verschil met de online cursussen van die organisatie is dat er geen docent aan te pas komt: het is een zeer goed toegankelijke doe-het-zelfmethode voor studenten van verschillende niveaus.

De methode is opgebouwd uit praktijkgerichte, hapklare brokken die je goed in je eigen tempo kunt doen. Als eerste kennismaking met het Catalaans is parla.cat perfect. Daarna zou je kunnen besluiten of je er mee door wilt gaan door middel van een cursus.

Bezoek parla.cat

Spaans leren

Zoals gezegd is kennis van het Spaans, meer dan kennis van het Catalaans, onmisbaar als je in Catalonië woont of komt wonen. De hierboven genoemde EOIs bieden ook cursussen Spaans voor buitenlanders aan. Daarnaast zijn er vele particuliere talenscholen in de meeste grotere plaatsen. Het is aan te raden een basiscursus te doen vóór vertrek naar Catalonië, maar dit is niet onontbeerlijk.

Als je eventueel hulp nodig hebt bij het kiezen van de juiste talenschool, aarzel dan zeker niet om contact met ons op te nemen via info@yourcatalancontact.com. Ook kijken we uit naar eventuele andere vragen en opmerkingen naar aanleiding van dit artikel.