Tussen eind augustus en eind oktober houden grote delen van het platteland in Spanje zich bezig met druivenplukken en oogstfeesten: de vendimia. De intense zomerhitte is voorbij en gaat over in de zachte nazomer. Hele families en dorpsgemeenschappen komen bijeen om de vruchten van hun land en arbeid te plukken.
De tradities rondom druivenplukken zijn misschien minder groot dan in Frankrijk, maar de vendimia blijft een belangrijk moment in het jaar op het platteland in Spanje.
Net als de meeste landen in Zuid-Europa is Spanje een wijnland. Na Italië en Frankrijk is Spanje zelfs de belangrijkste wijnproducent ter wereld. Het land kent enkele zeer bekende wijnregio’s. Denk daarbij aan La Rioja, Ribera del Duero, Priorat of Rías Baixas. Daarnaast zijn er wijnen met een bijzondere productiemethode, zoals de sherry of de moscatel.
Deze augustus nemen we tijdelijk een pauze van onze normale thema’s, en publiceren we meer over Spanje en zomerse onderwerpen. Deze week bekijken we daarin de vendimia: druivenplukken, wijnoogst en oogstfeesten in Spanje.
¿Benieuwd? ¡Vamos!
Van oudsher een wijnland
Al in de oudheid werd er wijn geproduceerd in Spanje. Nog voordat de Feniciërs voet aan wal zetten, verbouwde de lokale bevolking druiven om er wijn van te maken. Dit gaat waarschijnlijk terug tot zo’n 3000 of zelfs 4000 voor Christus.
De Feniciërs moderniseerden de wijnbouw, en na hen deden de Grieken en de Carthagenen hetzelfde. De Romeinen pakten het al helemaal groot aan, en distribueerden Spaanse wijnen door het hele keizerrijk.
Als na de Romeinen de horden barbaren Spanje binnenvallen, verwoestten die grote delen van de Spaanse wijnbouw. Toch blijft er iets van wijnbouw bestaan.
Tijdens de Moorse periode is er grote sociale en religieuze vrijheid in het land. Hoewel Moren moslim zijn, laten kaliefen en emirs wijn verbouwen voor eigen gebruik. Er bestaan in die tijd ook gewoon kloosters in Spanje die wijn produceren.
Na de reconquista, de herovering van het schiereiland op de Moren, ging de productie flink omhoog en konden de Spaanse wijnen weer geëxporteerd worden. Een van hen verwierf in de 16e en 17e eeuw een grote populariteit in Engeland: el vino de Jerez, beter bekend onder de engelstalige naam Sherry.
In de 19e eeuw zijn mousserende wijnen geïntroduceerd in Spanje. De bekendste daarvan is vandaag de dag Cava, uit de regio Penedès in Catalonië. Men noemt dat ook wel Spaanse champagne. In de eerste helf van de 20e eeuw raakt de Spaanse wijnproductie in het slop, maar in de jaren ’60 herontdekt de rest van Europa de sherry en de Rioja-wijnen. Vanaf dat moment groeit Spanje opnieuw uit tot een van de belangrijkste spelers van de mondiale wijnproductie.
Vendimia: typisch voor de nazomer
Het druivenplukken in Spanje vindt plaats tussen half augustus en half oktober. Over het algemeen is dit eerder dan in een land als Frankrijk, dat noordelijker ligt. De druiven in Spanje zijn door de zon en de warmte natuurlijk eerder rijp.
Het exacte tijdstip van de oogst hangt van een aantal factoren af. De hoogte en de oriëntatie van de helling spelen een belangrijke rol. Hoe hoger, hoe later rijp. En druiven op een helling die op het zuiden gericht is, zijn eerder rijp. Witte druiven zijn eerder rijp dan blauwe.
Maar de allerbelangrijkste factor is de aroma van de wijn die men wil maken. Zuurtegraad, zoetheid, intensiteit, al deze factoren zijn afhankelijk van het moment dat de druiven geoogst worden. Soms wil men juist wat rijpere druiven, voor andere wijnen wil men juist wat zuurdere druiven.
Dat gaat trouwens niet alleen over de smaak. Wijn van zuurdere druiven kan beter geconserveerd worden. Van zoetere druiven krijgt het een hoger alcoholpercentage. Dit laatste is vooral van belang bij vinos fortificados of versterkte wijnen zoals sherry en moscatell. Vaak hangen de druiven voor die wijnen nog behoorlijk overrijp aan de ranken, voor men ze plukt.
Uiteindelijk gaat het om de ervaring en de intuïtie van de wijnboer. Elk jaar is anders, en dus rijpen de druiven elk jaar weer verschillend. Een goede wijnboer weet wanneer het tijd is voor de vendimia. Dat hoeft niet elk jaar op hetzelfde moment te zijn.
Het oogsten
Naar aanleiding van het bovenstaande zou je denken dat het druivenplukken in Spanje volgens eeuwenoude methodes gaat. Toch heeft het in de laatste 70 jaar een aantal belangrijke ontwikkelingen ondergaan.
Met de mechanisatie van de landbouw gebeurt het plukken tegenwoordig voor een groot deel met machines. Het is steeds moeilijker om aan goede mankracht te komen. Ook is het mechanisch oogsten goedkoper. Vooral grotere bedrijven maken veelvuldig gebruik van oogstmachines.
In Spanje gaat het druivenplukken vooral voor duurdere, prestigieuze wijnen, en voor mousserende wijnen nog grotendeels met de hand. In dat laatste geval moet de plukker namelijk zorgvuldig de trossen selecteren. Deze manier van oogsten is natuurlijk duurder en vooral arbeidsintensiever. Vaak zijn een boer en zijn plukkers van zonsopkomst tot zonsondergang aan het werk.
Om een goede wijn te garanderen, zijn er een aantal regels waar de plukkers zich aan moeten houden. Zo kan men de druiven niet nat plukken, dus na een regenbui of met dauwdruppels erop. Teveel vocht is namelijk niet goed voor de most, zoals het druivensap heet voor het vergisten begint.
Ook vermijden de plukkers beter het heetste moment van de dag. Dan is er namelijk het risico dat de net geplukte druiven al op het veld gaan fermenteren. Sommige wijnboeren kiezen er daarom voor om al bij de ochtendschemering te beginnen met plukken, en het werk op het heetste moment van de dag stil te leggen. Er zijn zelfs boeren die ’s nachts de druiven plukken!
Druivenplukken in Spanje
Als je zelf wilt gaan druivenplukken in Spanje, kan je op internet talloze bedrijven vinden waar je terecht kunt. In gebieden met een langere wijntraditie plukt men vaker met de hand. Een goede manier om deze gebieden te vinden, is te kijken naar het belang van oogstfeesten in de regio. Daarover hieronder meer.
Druivenplukken is een van de zwaarste lichamelijke klussen op het platteland. Als je het nog nooit gedaan hebt, doe je er goed aan even met iemand te praten die er al wel ervaring mee heeft, of ervaringen te lezen op internet, om te weten of het iets voor jou is.
Neem tijdens het plukken de volgende voorzorgsmaatregelen in acht:
- Trek tijdens het plukken een broek en een shirt met lange mouwen aan om insectenbeten, schrammen of erger te voorkomen, t
- Goede schoenen zijn belangrijk. Ga zeker niet plukken op slippers.
- Bescherm je goed tegen de zon, bijvoorbeeld met een hoed en een zonnebril.
- Neem voldoende water mee.
- Bescherm je handen met handschoenen.
Productie
Na het plukken worden de bruikbare druiven geselecteerd. Bij handmatig plukken hebben de plukkers al het voorwerk gedaan. Afhankelijk van de wijn haalt met de druiven van de stelen. Daarna begint het persen, op traditionele wijze (met voeten in een houten bassin), of mechanisch.
De eerste persing tijdens het dorpsfeest (daarover later meer), doet men het met blote voeten. Maar bij traditionele productiemethodes op de wijnboerderij of de cooperatie zelf, trekken de persers rubberen laarzen aan. Dat gaat namelijk een stuk sneller.
Veel mensen stellen zich hierbij voor dat de persers in de houten bassins staan te dansen, en dat klopt ook. Een goed ritme is belangrijk om zo efficiënt mogelijk het sap uit de druiven te halen. Bovendien gaat het persen van het midden van het bassin richting de buitenkant. De speciale muziek die daarbij gemaakt wordt in de oogstfeesten, is later op dit ritme bedacht.
Het druivensap dat zo verzameld is, gaat in grote vaten voor de fermentatie en de rijping. Bij een versterkte wijn zoals sherry, gaat er extra alcohol (of in andere gevallen suiker) bij om de fermentatie te beïnvloeden.
Oogstfeesten
Aangezien men in Spanje wel van een feestje houdt, is ook het druivenplukken omgeven met oogstfeesten. In sommige regio’s zijn die feesten zelf de belangrijkste toeristische attractie binnen het wijntoerisme.
Naast veel van de activiteiten en ceremonies die ook op het programma van een Fiesta Mayor staan, zijn er een aantal wijngerelateerde evenementen tijdens zo’n feest.
Om te beginnen zijn er in Spanje natuurlijk een groot aantal tradities die te maken hebben met druivenplukken en wijnproductie zelf. Op de meeste feesten draagt men de “eerste druiven” binnen, die dan de “eerste persing” ondergaan. Dit gaat meestal in grote houten bassins, waarop mensen met opgestroopte broekspijpen en op blote voeten gaan stampen om het eerste druivensap te maken.
Een ander vast programmadeel is een wijnbeurs of -markt waarop wijndomeinen uit de omgeving hun producten laten proeven. Bij sommige feesten organiseert men ook routes langs verschillende producenten, waar je dan ter plekke kunt gaan proeven.
Vaak combineert men een wijnmarkt met een gastronomische beurs of markt. Lokale restaurants doen vaak hun best de lokale keuken aan de bezoekers voor te stellen.
Bekende oogstfeesten
Hieronder een lijstje van bekende oogst- en wijnfeesten.
- Fiestas de la vendimia de Jerez de la Frontera. De geboorteplaats van de sherry heeft elk jaar een groots feest rondom de bekende wijn. Dit feest vindt in september plaats. Dit jaar is dat van 2 tot 17 september. Naast een wijnbeurs en -route, is er ook een gastronomische markt. Verder staat dit feest bekend om het flamenco- en poppenspelfestival.
- Het Fiesta Mayor van Logroño, de hoofdstad van La Rioja, valt ook samen met de wijnoogst. Dit feest viert men in de week van 25 september. Naast alle normale festiviteiten die bij een fiesta mayor horen, waaronder stierenvechten, staan gastronomie en wijn ook hier centraal. Uit een grote fontein in de stad komt zelfs de hele week wijn.
- Andere bekende oogstfeesten vinden plaats in Requena (provincie Valencia), Cariñena (provincie Zaragoza) en Valdepeñas (Ciudad Real).
- Oogstfeesten in de streek Ribera de Duero vinden plaats rond de 23e september.
- Geen oogstfeest, maar wel het vermelden waard, is het dorpsfeest van Haro, ook in La Rioja. Dit feest vindt plaats in juni. Een van de belangrijkste programmapunten is een wijnveldslag (batalla del vino) in een weide ten noorden van de stad. De deelnemers bestoken elkaar hierbij zoveel mogelijk met wijn. Bijna alles is toegestaan: plastic glazen, emmers, waterpistolen gevuld met wijn… Het is de bedoeling er volledig in het wit gekleed naartoe te gaan, maar je komt natuurlijk helemaal paars van de wijn terug.
Ondersteuning nodig in de bureaucratie of meer weten?
Dit was het laatste deel in onze serie over onderwerpen die met Spanje en de zomer te maken hebben.
Vanaf september komen we weer bij je terug met allerlei nuttige en handige informatie over de bureaucratie in Spanje. Wil je daarvan op de hoogte blijven? Geef je dan op voor onze mailinglijst en volg ons op facebook!
Heb je vragen over het bovenstaande? Of over de procedures die je zelf aan het doorlopen bent in Spanje? Ook dan kan je ons contacteren! Dat kan via ons contactformulier, of per mail: info@yourcatalancontact.com.
