De kortste nacht van het jaar wordt Spanje (en delen van de rest van de wereld) gevierd als San Juan. Zoals met zoveel feesten is het een heidens feest in een christelijk jasje. De feestdag zelf is op 24 juni, maar op veel plekken is het eigenlijke feest de avond ervoor, tot diep in de nacht.
Voor de gelegenheid bekijken we deze week la noche de San Juan of la verbena de San Juan. Waar in Spanje viert men dit feest? Waarom eigenlijk? En hoe dan: tradities, met wie en waar?
Oorsprong
Zomerzonnewende
Onze voorouders in berenhuiden vierden al de kortste nacht van het jaar. Dit geldt zowel voor Nederland en België, als voor de volkeren die lang geleden in Spanje woonden.
De zonnewende is natuurlijk op 21 juni, als de zomer begint. Waarom viert men dit feest dan op de (voor)avond van de 24e juni?
Kort gezegd omdat de kerk er een christelijk feest van heeft gemaakt. De Katholieke Kerk sloeg er niet in het heidense feest in Europa uit te bannen. Daarom verbonden ze het aan de feestdag van Johannes de Doper (San Juan Bautista). In de bijbel staat dat die 6 maanden voor Jezus is geboren, dus op 24 juni.
San Juan
Katholieken in de hele wereld vieren dit feest dus in meer of mindere mate. Overal heeft het feest nog een aantal heidense elementen, zoals het vuur en het verbranden van poppen of katten (tegenwoordig natuurlijk speelgoedkatten) bijvoorbeeld, of het plukken en ophangen van planten die tegen het kwaad zouden beschermen. In Nederland en België heet het feest het Sint Jansfeest. In Spanje heet de feestdag San Juan. Op veel plekken is het eigenlijke feest de avond ervoor, zoals in Catalonië (waar het Sant Joan heet), Andalusië of Galicië. Op andere plekken viert men het juist op de avond van de 24e zelf, zoals in Alicante. Het feest ’s avonds heeft noche de San Juan.
De viering van San Juan in Spaanstalige landen heeft iets minder sporen van de heidense zonnewendevieringen dan feesten in andere delen van de wereld. Dit heeft te maken met de Moorse verovering van het Iberische Schiereiland. Daardoor stamt de traditie niet af van Spaanse inheemse zomerfeesten, maar is het feest terug ingevoerd met het Katholicisme tijdens de Reconquista.
Dat gezegd zijnde, ook in de Spaanse viering staat het heidense vuur centraal. Op straten en pleinen, en traditioneel vooral ook op het strand, komen vrienden en familie bijeen en steken een vuur aan.
Verbena
Op veel plekken noemt met de noche de San Juan ook wel verbena de San Juan. Een verbena is een soort feest dat van oudsher wel wat weg heeft van een jaarmarkt. Vroeger was er bij een verbena een kermis en een boerenmarkt, en was er muziek en dans. Deze betekenis is met de tijd wat versleten. Tegenwoordig slaat het woord verbena vooral op feesten die eerder ’s avonds en ’s nachts worden gevierd dan overdag. En dat is met San Juan het geval.
Het woord verbena is afgeleid van een kruid (ijzerhard, in het Spaanse verbena común of hierba sagrada genoemd). Vroeger droegen de feestgangers vaak een takje van dat kruid, met een paar van de roze bloemetjes, op de borst als decoratie. Dat doet men al heel lang niet meer, maar het woord is blijven hangen. Kruiden geplukt tijdens de nacht van San Juan zouden een extra sterke medicinale werking hebben.
Tradities
Om te beginnen heeft het feest natuurlijk een religieus jasje. Op veel plekken kan je dit terugzien in de processies en de missen.
Vuur
In bijna alle vieringen van San Juan staat vuur centraal. Op veel plekken worden grote vreugdevuren aangemaakt en vuurwerk afgestoken. In een aantal plaatsen in Andalusië, voornamelijk in de omgeving van Cádiz, Málaga en Almería, worden lappenpoppen in het vuur gegooid. Dit grijpt terug op middeleeuwse heksenverbrandingen. Op sommige plekken, zoals in Cantabria, lopen de deelnemers zelf door het vuur, of tenminste over smeulend as.
Vuurwerk is erg belangrijk tijdens de noche de San Juan. Veel plaatsen organiseren een grandioos vuurwerkspektakel, zoals op Tenerife of in Alicante (aan die stad wijden we verderop een speciaal hoofdstukje). In Catalonië heeft het vuurwerk meer de vorm zoals we dat in de Benelux met nieuwjaar zijn gewend: iedereen steekt z’n eigen vuurpeiltjes en rotjes af. Een mooi gebruik in Catalonië is de Flama del Canigó. De Canigó is een berg in het Franse deel van Catalonië met een groot symbolisch belang. Bovenop die berg steekt men een vuur aan, en dat brengt men vervolgens naar verschillende plekken in heel Catalonië (en zelfs in de regio Valencia) om de lokale vreugdevuren mee aan te maken.
Rondom het vuur wordt er natuurlijk gelachen, gezongen, gedronken en gedanst. En hoe kan het anders: er horen verhalen bij. In Cantabrië vertelt men het verhaal over de Caballucos del Diablu, de paarden van de duivel. Dit zijn de zielen van de zondaars die eeuwig rondzwerven en tijdens de noche de San Juan hun bloeddorstigheid van een heel jaar komen botvieren. De enige manier om hiervan gevrijwaard te zijn, is door een klavertje vier te vinden. En daar zijn er maar heel weinig van: de caballucos hebben die weggehaald om vrij spel te hebben. In andere delen van noord-Spanje, in de omgeving van Burgos en León, vertelt met het verhaal van de encantada, een mooie jonge vrouw die haar haren kamt bij een put of een grot, en mannen betovert.
Strand
In bijna alle dorpen en steden aan de kust, gaat iedereen met San Juan naar dezelfde plek: het strand. Op veel plekken is het zelfs gebruikelijk om een nachtelijke duik te nemen. In Málaga en andere plekken in het zuiden hoopt men de volgende ochtend mooier wakker te worden als men om precies middernacht de zee in gaat. Met de hoeveelheid alcohol die genuttigd wordt, is het natuurlijk nog maar net de vraag of dit ook echt werkt. Op andere plaatsen brengt het voorspoed om de zee in te gaan op het moment dat de zon opkomt op de ochtend van de 24e.
In sommige plaatsen langs de Andalusische kust is het gebruikelijk om drie wensen op te schrijven en in het vuur te gooien, en drie negatieve dingen in de zee te gooien, in de hoop dat de stroming ze voor altijd mee zal nemen.
Het feest op het strand van A Coruña in Galicië is erg bekend en trekt toeristen uit heel Spanje. Op het strand van Barcelona is het zelfs zo druk dat er geen plaats is voor iedereen. Om zeker te zijn van een plekje, ga je er het beste heen als de zon nog niet onder is gegaan.
Gerechten
Spanje zou Spanje niet zijn als er niet een paar streekgebonden gerechten bij het feest hoorden. Catalanen eten op de verbena de Sant Joan bijvoorbeeld een coque (coca) de Sant Joan, een soort rechthoekige zoete pizza belegd met geconfiteerd fruit of een hartige coque (coca) de recapte belegd met escalivada. In Málaga eet men vis op het strand. Sardientjes hebben daarbij de voorkeur. Die eet men trouwens op stranden in heel Spanje.
Maar meer nog dan typische gerechten, wordt er vooral veel gegrild vis en vlees gegeten. In een van de vuren of gewoon op de barbecue op het strand.
In Galicië drinkt men daar queimada bij, sterke drank met suiker dat opgewarmd en geflambeerd wordt, met daarbij stukken fruit zoals sinaasappelschil of appels. En de Catalanen overgieten het natuurlijk met cava. Zoals altijd.
Alicante
Alicante is een van de steden waar San Juan samenvalt met het fiesta mayor (net als in León of Las Palmas de Gran Canaria bijvoorbeeld). De manier waarop men dit viert in Alicante, heeft wel wat weg van de fallas in Valencia. In de dagen voor de noche de San Juan paraderen er vele prachtige en indrukwekkende praalwagens met vaak een satirisch thema door de stad. Deze worden al hoguera genoemd: brandstapels, omdat aan het einde van het feest de brand erin gaat.
Gedurende deze dagen vinden er allerlei evenementen plaats in de stad die typisch zijn voor een fiesta mayor: een cabalgata en andere optochten optochten, concerten door de hele stad, een corrida de toros, mascletaes (knalvuurwerk met een ritme), enzovoort. Op de avond van de 24e zelf (en dus niet de avond ervoor), is er eerst een groot vuurwerk op de heuvels naast de stad, en daarna gaan de hogueras in vlammen op. Vanwege de hitte op die avond, door de zomer en de vuurstapels, spuit de brandweer iedereen die dat wil helemaal nat.
Ook plaatsen in de omgeving van Alicante vieren uitbundig San Juan: Benidorm, Torrevieja, Elche, Javea, Denia, etc.
Officiële feestdag
San Juan is niet overal een officiële feestdag. Op veel plekken in Spanje moet men op die dag gewoon werken. In Catalonië en Galicië sluiten wel alle bedrijven hun deuren. Dit geldt ook voor Málaga en Almería in Andalusië, en voor alle plekken die hun fiesta mayor vieren op die dag (onder andere Alicante, León, Las Palmas de Gran Canaria, etc).
Meer informatie
Wil je meer informatie hebben over de Spaanse cultuur? Kijk dan gerust even rond op onze website. Daar publiceren we ook de nodige informatie over papierwerk regelen bij de Spaanse overheid. Als je daarvan op de hoogte wilt blijven, kan je jezelf inschrijven voor onze nieuwsbrief, en ons volgen op Facebook.
