In de Spaanse kalender is de Semana Santa, de Goede Week in de week voor Pasen, een van de belangrijkste periodes van het jaar, en zo ook in Catalonië. Terwijl men in Nederland en België Kerst uitbundiger viert dan Pasen, in Spanje doet de Goede Week niet voor de decemberfeestdagen onder. In Catalonië is de Semana Santa iets minder belangrijk dan in de rest van Spanje. Maar ook hier is het een van de belangrijkste weken van het jaar.
De bijbelverhalen over het lijden van Christus zullen de meesten wel bekend zijn: hoe Jezus werd verraden en uiteindelijk aan het kruis zou sterven om een paar dagen later weer uit de dood op te staan. Deze verhalen staan centraal in de viering van de Semana Santa. In heel Spanje trekken tijdens de Heilige Week processies door dorpen en steden. Vooral in Andalusië levert dit spektakulaire momenten op.
In dit artikel bekijken we in het kort wat de Semana Santa is en hoe men het in Catalonië viert.
Foto: Enric, Wikimedia commons
De passie van Christus
De vieringen tijdens de Semana Santa hebben in Catalonië, net als overal in de christelijke wereld, te maken met de laatste week van het leven van Jezus. Tijdens de week vinden allerlei traditionele gebeurtenissen en spektakels plaats met een religieuze oorsprong.
Palmzondag
Op Palmzondag werd Jezus in Jeruzalem door een uitbundige bevolking onthaalt als de messias. De bevolking legde daarbij hun mantels en jonge takken van bomen op de weg. Dit laatste gegeven staat centraal in de viering van palmpasen, of Diumenge de Rams. Diumenge de Rams betekent letterlijk zondag van de takken.
Traditioneel geven peetouders op deze dag een palmtak aan hun petekinderen. De jongens kregen een palmon, een groot gedroogd palmblad. Meisjes kregen een palma, een handwerk van ingewikkeld in elkaar vervlochten stukken palmblad. De belangrijkste gebeurtenis op de dag was de mis, waar deze palmbladeren werden gezegend.
Evenementen
Aan het einde van de week voor Palmpasen, meestal donderdag tot en met zaterdag, zijn er in Barcelona op de Rambla de Catalunya en bij de Sagrada Familia kleine marktjes (een paar kraampjes, niet meer) waar je Palmes en Palmons kunt kopen. Als je benieuwd bent naar dit fenomeen, kan je er een kijkje gaan nemen.
In Lloret de Mar gebruikt men geen palmbladeren, maar takken van de laurier. Deze werden daar al gebruikt voordat het gebruik van palmbladeren normaal werd. Deze takken worden ’s ochtends naast de kerk uitgedeeld aan de kinderen uit het stadje.
In de binnenstad van Barcelona vindt op Palmpasen de processó de la burrata plaats, de “processie van de ezel”. Die processie heet zo omdat Jezus op een ezel Jeruzalem binnen zou zijn gegaan.
In heel Catalonië voert men schouwspelen van de passie op. De bekendste zijn die van Esparreguera en Olesa de Montserrat. Beide plaatsen liggen aan de voet van de karakteristieke minibergketen Montserrat.
Aan de Costa Brava en het binnenland van de provincie Girona is het traditie dat de peetouders een tortell geven aan de petekinderen. De tortell is een typisch Catalaans gerecht. Het is een ringvormig gebak van brioche of bladerdeeg, gevuld met room, spijs of een andere zoetigheid. Ook in andere delen van Catalonië eet men rondom de Semana Santa een tortell.
Processies
Hoewel er op Palmpasen al wat processies zijn, beginnen in de meeste plaatsen de processies op Heilige Maandag. Deze processies zijn het spektakulairst in Andalusië. De dramatische optochten in Sevilla, Cordoba of Granada zijn een reis naar die regio meer dan waard. In Catalonië zijn de processies tijdens de Semana Santa over het algemeen een stuk ingetogener. In L’Hospitalet de Llobregat organiseert de grote Andalusische gemeenschap in die plaats een processie zoals die in Andalusië gebruikelijk zijn. Deze vindt plaats op donderdag of Goede Vrijdag.
Typisch voor Catalonië is dat voor aan de processies een groep mannen loopt die gekleed zijn als Romeinse soldaten. Dit is natuurlijk een verwijzing naar de Romeinse soldaten die Jezus kruisigden. De eerste sporen van dit gebruik komen uit de 18e eeuw. Het is trouwens pas sinds de 20e eeuw dat deze mannen gekleed gaan als Romeinse soldaten. Daarvoor gingen ze gekleed als Middeleeuwse strijders. Aan deze laatste traditie houdt men nog vast in Besalù.
De meest traditionele processies van Catalonië vinden trouwens niet in Spanje plaats. In Perpignan en Collioure, in het Franse deel van Catalonië, organiseert men indrukwekkende traditionele processies. In deze optochten zijn zelfs nog heidense elementen terug te vinden.
Witte Donderdag
Op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag vindt in de vroege ochtend in de schemering, of op de avond ervoor als het duister al is ingevallen, de ofici de tenebres plaats. Tijdens deze mis worden een voor een alle kaarsen in de kerk uitgeblazen. Als de kerk uiteindelijk in duisternis is gehuld, maken de aanwezigen zoveel mogelijk herrie, door te stampen, op de banken de slaan, en met behulp van ratelaars en rammelaars.
De belangrijkste en meest dramatische processies van de Semana Santa vinden plaats in de avonduren van Witte Donderdag, als de nacht al is ingevallen. De belangrijkste karakteristiek van deze processies is dat ze zich in absolute stilte afspelen. Zowel de processiegangers zelf als alle toeschouwers doen er het zwijgen toe. De routes van de processie worden verlicht door de kaarsen die de bewoners in de vensterbank plaatsen, waardoor er een makaber sfeertje ontstaat. Om middernacht is er de belangrijkste mis van de Paasdagen.
De bekendste en oudste van deze processies is die van Badalona. Andere bekende processies zijn die van Reus, Tortosa, Mataró en L’Escala.
In het dorp Verges in het binnenland van de Costa Brava voert men een Middeleeuwse dodendans op. Dit is in heel Europa de enige danse macabre uit de Middeleeuwen die nog is overgebleven. In de stad Girona wordt er ook een opgevoerd, maar die stamt niet uit de Middeleeuwen.
Foto: Kees Rinsema
Goede Vrijdag
De evenementen op Goede Vrijdag staan overal natuurlijk in het teken van de kruisiging van Jezus. Voor religieuze mensen staat de hele dag in teken van rouw. Belangrijke processies vinden er plaats in Perpignan, Tarragona en Andorra. Wat uitzonderingen daar gelaten, zijn dit de laatste processies.
Ook hoorde er vroeger nogal wat bijgeloof bij Goede Vrijdag. Men zou de vloer niet mogen vegen, zwangere vrouwen zouden wonden kunnen genezen… Zelfs de toekomst zou gelezen kunnen worden!
Stille zaterdag
De zaterdag voor Pasen heet Dissabte Sant, “Heilige Zaterdag”, van oudsher ook wel Dissabte de la Glòria genoemd. Er is op die dag nog een processie in Tarragona. Aan deze processie nemen alleen vrouwen deel. Dit komt nog uit de tijd dat vrouwen op Goede Vrijdag het huis niet mochten verlaten in verband met de rouw om de kruisiging van Jezus. Zij hadden dus een eigen processie op de dag erna. De processie heet processó de la Soledat, de processie van de eenzaamheid. Dit verwijst naar María die alleen achterbleef na het sterven van Jezus de dag ervoor.
Behalve de paar processies die er op Stille Zaterdag nog zijn, is er geen enkele viering of mis.
Pasen
Paaszondag staat in het teken van de wederopstanding van Christus (de dag heet voluit Diumenge de la Resurrecció – zondag van de wederopstanding). Ook voor deze gelegenheid zijn er processies: twee in elke plaats waar men ze organiseert. Een voor Christus en de andere voor de Heilige Maagd, waarbij de twee processies elkaar op een centraal punt in het dorp weer tegenkomen. Dit kan je zien in onder andere Riba-roja d’Ebre.
Een typisch Catalaans gebruik tijdens Pasen, of eigenlijk al vanaf de zaterdag ervoor, zijn de cants de les Caramelles. Catalanen gaan dan ’s ochtends in groepjes door het dorp en langs de deuren om over de werderopstanding te zingen. Dit doen ze soms zelfs tot en met dinsdag: vroeger duurde Pasen in Catalonië namelijk 3 dagen. De cants de les Caramelles hebben ook een belangrijke niet-religieuze kant: de groepen zingen bijvoorbeeld ook liedjes over de liefde of over lekker eten.
Voor het middageten op paaszondag komt de hele familie bij elkaar, ook de familieleden die van ver moeten komen. Peetouders geven met een mona de Pascua aan hun petekinderen. Dit is een soort Paasgebak. Er bestaan erg veel varianten van, maar vaak is de mona de Pascua gemaakt van een soort cakedeeg, gevuld met chocolade of room, waar dan weer crema catalana op ligt. Soms zit er middenin de mona een of meerdere geverfde paaseieren gebakken ter decoratie.
De familie eet de mona op Tweede Paasdag of Paasmaandag op (Dilluns de pascua). Traditioneel maken families op die dag een uitstapje naar het platteland voor een wandeling in de natuur. Paasmaandag is tegenwoordig nog een officiële feestdag, maar op de dinsdag moeten de Catalanen weer aan de slag. In de rest van Spanje is de maandag trouwens geen officiële feestdag.
Vakantie
Door de ontkerking viert men steeds minder de religieuze kant van de Semana Santa, hoewel het spektakel van de processies nog altijd veel mensen trekt.
Het hele religieuze en traditionele gebeuren even aan de kant gelaten, in heel Spanje is de Semana Santa tegenwoordig vooral een belangrijke vakantie. Sterker nog: deze ene week geldt als hoogseizoen, net als de maanden juli en augustus. Veel families brengen de week elders in Spanje door. De typische toeristenbestemmingen zijn afgeladen, en dan voornamelijk met Spanjaarden. In Catalonië is dit niet anders. Veel atracties die normaal gesproken alleen in de zomer open zijn, zullen ook in de Semana Santa de deuren openen.
Raadpleeg dus zeker de website van jouw verblijfsplaats om te weten wat er zoal te doen is tijdens de Semana Santa.
Meer informatie
Wil je meer informatie hebben over de Catalaanse cultuur? Kijk dan gerust even rond op onze website. Daar publiceren we ook de nodige informatie over je zaken regelen met de Catalaanse overheid. Als je daarvan op de hoogte wilt blijven, kan je jezelf inschrijven voor onze nieuwsbrief, en ons volgen op Facebook.
