Een onafhankelijk Catalonië: geschiedenis van een onafhankelijkheidsstrijd

De strijd voor een onafhankelijk Catalonië heeft de laatste jaren wereldwijd de voorpagina’s gehaald. Als je de internationale pers moet geloven, staat Catalonië regelmatig in brand. En inderdaad, vooral in Barcelona zijn er een paar intense momenten geweest.

Hoewel al sinds 1714 een deel van de bevolking om onafhankelijkheid vraagt, is de vraag om onafhankelijkheid voor Catalonië niet altijd even sterk. Dit hangt eigenlijk altijd af van de politiek die in Madrid wordt gevoerd ten aanzien van de regio.

In dit artikel bekijken we hoe het komt dat Catalonië “anders” is, en op welke manier de Spaanse regeringen hiermee om zijn gegaan. We zullen ook even ingaan op de ontwikkelingen van de laatste jaren, waarin het zelfs tot een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring is gekomen. En tenslotte: hoe vergaat het de independentistes nu?

Geschiedenis

Om te begrijpen waarom veel Catalanen zich niet thuis voelen in Spanje en vinden dat Catalonië onafhankelijk zou moeten zijn, gaan we een stukje terug in de geschiedenis. Of beter gezegd: een heel stuk terug, namelijk nog voor het ontstaan van Spanje zelf.

Ontstaan en bloeiperiode van Catalonië

Sommige gebeurtenissen lijken verzonnen, maar de fundamenten van Catalonië werden gelegd in de 9e eeuw toen Wilfried de Harige door Karel de Kale tot koning werd gemaakt van een aantal gebieden tussen de Pyreneeën en de Middellandse Zee. Dit koninkrijkje zou zich ontwikkelen tot het hedendaagse Catalonië. Zo rond de 10e en 11e eeuw ontstond er de Catalaanse taal.

Vanaf de 12e eeuw begonnen de koninkrijkjes in Noord-Spanje samen te klonteren. Samen met wat andere gebieden ging Catalonië deel uitmaken van de “Kroon van Aragón”. Meer dan een enkel koninkrijk, was de Kroon van Aragón een soort federatie van kleinere koninkrijkjes. In tegenstelling tot wat de naam suggereert, bevond het zwaartepunt van de Kroon van Aragón zich in Catalonië en Barcelona.

Binnen de Kroon van Aragón bleef Catalonië volledig onafhankelijk en ontwikkelde een eigen politiek systeem. Bijzonder hierbij was het ontstaan van een van de eerste parlementen van Europa, de Corts Catalanes.

In die tijd ontwikkelde Catalonië zich tot een van de zeevarende grootmachten aan de Middellandse Zee. Dankzij deze periode spreekt men tegenwoordig nog Catalaans in de regio Valencia, op de Balearen, in Roussillon in Frankrijk en zelfs in het stadje Alguer op Sardinië. Het Siciliaanse dialect heeft Catalaanse invloeden. Er zijn resten van de Catalaanse zeevaarders terug te vinden tot in Griekenland. Het wapen van de Provence bevat deels de Catalaanse vlag, en boven de poorten van het Castel Nuovo in Napels is de vlag ook te zien. Kortom: het was de glorietijd van Catalonië.

Inlijving bij Spanje

In 1469 trouwden Isabel van Castilië en Ferdinand van Aragón, op dat moment de drager van de Kroon van Aragón. Dit was het begin van het huidige Spanje, waar de Catalanen deel van uit gingen maken. Wel bleef Catalonië binnen dit verband voorlopig nog in grote mate onafhankelijk.

Het zwaartepunt van de macht op het Iberisch Schiereiland verschoof echter langzaam van Barcelona naar Madrid. En uiteindelijk, na de val van Barcelona op 11 september 1714 aan het einde van de Spaanse Successie-oorlog, ontnam de Spaanse koning Catalonië alle voorrechten. De regio werd een gewoon onderdeel van Spanje, waar alleen Spaanse wetten golden, de Corts Catalanes werden ontbonden en het Catalaans werd onderdrukt.

De Catalanen hebben eeuwenlang de val van Barcelona herdacht op 11 september. Tegenstrijdig genoeg vieren ze tegenwoordig op die datum hun nationale feestdag.

Door de afloop van de Successie-oorlog ontstond er overigens een zeer moeizame relatie tussen het Spaanse koningshuis en Catalonië. Die relatie is tot op vandaag de dag behoorlijk problematisch gebleven.

In de 19e eeuw was er een tijdelijke opleving van het Catalaans en de Catalaanse cultuur. In deze periode ontstond de kunsstroming Modernisme Català. De bekendste voortbrengels van deze stroming zijn de Sagrada Familia, Casa Batlló en La Pedrera aan de Passeig de Gracia in Barcelona, en nog een groot aantal andere gebouwen verspreid over de hele regio.

20e eeuw: onderdrukking en heropleving

In 1924 kwam aan deze Catalaanse heropleving een einde door de dictatuur van Primo de Rivera. Hij verbood opnieuw het gebruik van Catalaans en uitingen van de Catalaanse cultuur. En deze ondrukking was nog heftiger tijdens de dictatuur van Francisco Franco die volgde op de Spaanse burgeroorlog. Tijdens die burgeroorlog kozen de Catalanen, zoals eigenlijk altijd, de verliezende zijde.

Het was dan ook niet zo vreemd dat op 11 september 1977, twee jaar na de dood van Franco, anderhalf miljoen mensen in Barcelona demonstreerden voor meer autonomie voor Catalonië. Het was de grootste demonstratie van Catalanen tot dan toe.

In de eerste dertig jaar na de dood van Franco kregen de Catalaanse taal en cultuur alle ruimte om zich vrij te ontwikkelen. Natuurlijk waren er wel wat tegenstemmen vanuit Madrid, maar veel invloed hadden die niet.

Tot zo’n beetje 2010 voelden Catalanen zich èn Catalaans, èn Spaans. Alles wat Catalaans was, maakte volledig deel uit van Spanje. Het mooiste voorbeeld hiervan was de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Barcelona in 1992, op youtube te vinden. Catalaans en Spaans werden door elkaar gebruikt, de koning werd in het stadion ontvangen met zowel het Catalaanse als het Spaanse volkslied, mensen wapperden met beide vlaggen tegelijk, en tussen allerlei Catalaanse tradities door was er een prachtig eerbetoon aan Andalusië en de flamenco te zien.

Anno 2021 zou deze ceremonie volledig ondenkbaar zijn. Wat is er gebeurd?

Procés

Met het woord Procés wordt in Catalonië, en ook wel in de rest van Spanje, verwezen naar de stappen die sinds 2010 zijn gezet om van Catalonië een onafhankelijk land te maken.

Dit heeft zijn oorsprong in 2006, toen de Catalanen een nieuw estatut, een regionale grondwet, opstelden. Volgens dit estatut is Catalonië een natie met verregaande autonome bevoegdheden. Deze tekst is in eerste instantie goedgekeurd door de toenmalige socialistische regering van Zapatero.

In 2010 knipte het grondwettelijk hof in Madrid flinke stukken uit deze tekst. Het hof deed dit nadat partijgenoten van de conservatieve Spaanse premier Rajoy, die Zapatero op zou volgen, protest aan hadden getekend tegen het estatut.

Het hof schrapte onder andere een groot aantal van de bevoegdheden. 14 maal verving het hof de zin dat Catalonië een natie is met de tekst dat er in Spanje maar 1 natie is, namelijk de Spaanse, en dat die niet opgedeeld kan worden. Ook verwijderde het de tekst die het gebruik van het Catalaans boven het Spaans zou stellen in de regio.

Massademonstraties

Deze beslissing van het grondwettelijk hof bleek de lont in het kruitvat te zijn. Op 10 juli 2010, daags na de publicatie van de aangebrachte wijzigingen, gingen tussen de 1,1 en 1,5 miljoen Catalanen de straat op in Barcelona om te demonstreren voor zelfbeschikkingsrecht. Wat een paar jaar eerder ondenkbaar was, gebeurde nu toch: de Catalanen vroegen om een onafhankelijkheidsreferendum.

Sindsdien gingen er elk jaar meer dan een miljoen mensen de straat op tijdens de Catalaanse nationale feestdag op 11 september om te demonstreren voor zelfbeschikkingsrecht en een onafhankelijk Catalonië.

Polarisatie

In plaats van de boel te sussen, dreef de politiek het op de spits. Het Catalaanse conflict kwam de nationale regering van Rajoy in Madrid maar wat goed uit om de aandacht af te leiden van de vele corruptiezaken die zijn partij teisterden. Ook Catalaanse regionale politici hadden met corruptiezaken te maken. Bovendien wilden zij de druk op de ketel houden om meer autonomie af te dwingen, voornamelijk om zelf belastingen te kunnen innen. En steeds meer politici in Catalonië handelden er daadwerkelijk naar om onafhankelijk te worden.

Deze polarisatie spleet op de gegeven moment heel Spanje. Net zoals veel Catalanen een estelada blava aan hun balkon hingen, deden veel Spanjaarden dat met de Spaanse vlag. Beide kampen begonnen stevige taal uit te slaan en elkaar soms flink te beledigen. In de rest van Spanje gingen er stemmen op om Catalaanse producten te boycotten. Voorstanders van de onafhankelijkheid van Catalonië voelden zich steeds minder welkom in de rest van Spanje.

1-O

Het procés leidde uiteindelijk tot een onafhankelijkheidsreferendum op 1 oktober 2017, beter bekend als 1-O. De nationale regering van Rajoy erkende dit referendum niet en reageerde door de Policía nacional erop af te sturen. Op enkele plaatsen kwam het tot geweldadige confrontaties tussen de onafhankelijkheidsbeweging en politiediensten.

Omdat het referendum zoals gezegd niet erkend werd door de regering in Madrid, zijn eigenlijk alleen mensen gaan stemmen die voor een onafhankelijk Catalonië waren. Zo’n 2,3 miljoen mensen spraken zich voor die onafhankelijkheid uit.

De dagen daarop bleef het erg onrustig in Barcelona en de rest van de regio. Op 3 oktober werd er gestaakt, op 8 oktober demonstreerden er dan weer zo’n 350.000 personen tegen de onafhankelijkheid van Catalonië en voor de eenheid van Spanje.

Anderhalve week na het referendum, op 10 oktober, riep regionaal president Puigdemont eenzijdig de onafhankelijkheid uit. Dit schortte hij overigens onmiddellijk weer op en vroeg om internationale bemiddeling.

Die bemiddeling zou er nooit komen. Er werd een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de voltallige regionale regering en een aantal andere kopstukken van de onafhankelijkheidsbeweging. Puigdemont en nog een aantal anderen wisten ternauwernood te ontkomen. Sindsdien woont Puigdemont in Waterloo. Vooral het (centrum)rechtse deel van de onafhankelijkheidsbeweging ziet hem als president in ballingschap. De rest van de regering verdween achter tralies.

Rechtszaak tegen de leiders van het Procés

Het spreekt voor zich dat de rechtszaak tegen de regionale regering en andere leiders van de onafhankelijkheidsbeweging een groot mediaspektakel was in heel Spanje. Ze werden aangeklaagd voor opstand (rebelión) en machtsmisbruik met als doel opruiïng (sedición).

Een Europees arrestatiebevel voor Puigdemont, gebaseerd op deze aanklacht, is door zowel Duitsland als België niet ingewilligd. “Rebellie” bestaat niet in de wetten van deze landen. Volgens Europese regels konden ze hem daar dus ook niet voor oppakken en aan Spanje uitleveren.

Op 14 oktober 2019 deed de audiencia nacional in Madrid, een van de rechtbanken die de zaak behandelden, uitspraak in de belangrijkste gevallen. Van de 12 personen kregen 9 gevangenisstraffen tussen de 9 en 13 jaar opgelegd. De andere drie kregen hoge geldboetes. Puigdemont kon niet berecht worden, die woonde nog steeds in België en was zelfs verkozen in het Europees Parlement.

Daags na de uitspraak sloeg de vlam weer in de pan in Catalonië. In Barcelona bezetten demonstranten het vliegveld. Snelwegen en spoorlijnen werden geblokkeerd. Gedurende meer dan een week waren er rellen in Barcelona, waarvan Plaça Urquinaona en het commisariaat van de Policía Nacional aan Via Laietana het brandpunt waren. Ook vertrokken er protestmarsen vanuit verschillende punten van Catalonië. Deze marsen waren een paar dagen onderweg en kwamen uiteindelijk samen in Barcelona.

Stand van zaken sinds de rechtszaak tegen de leiders van het procés

Nog geen 5 maanden na de rellen in november 2019 brak de coronacrisis aan. Maar belangrijker nog voor de ontwikkeling van het onafhankelijkheidsstreven is de wisseling van de wacht in de Spaanse regering. Sinds juni 2018 was de conservatieve Rajoy namelijk niet langer premier van Spanje, maar nam de socialist Pedro Sánchez het van hem over. Deze koos voor een totaal andere aanpak. Waar Rajoy vaak de weg van confrontatie en machtsvertoon koos, probeerde Sánchez juist een dialoog aan te gaan.

Door deze verandering van aanpak veranderde aan de andere kant ook de politieke partij ERC, Republikeins Links, van aanpak. Deze partij is van oudsher de fanatiekste voorvechter van onafhankelijkheid. Tijdens en na de gebeurtenissen van 1-O waren de centrum-rechtse onafhankelijkheidspartijen de grootsten, maar enkele maanden later kwam ERC als winnaar uit de bus bij de regionale parlementsverkiezingen.

Na het mislukken van de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring en de oproep tot internationale bemiddeling door hun voorgangers, besloot ERC in te gaan op de uitgestoken hand van Sánchez.

Hierdoor zakte de strijdlust van de voorvechters van een onafhankelijk Catalonië enigszins in. Dit werd nog versterkt toen begin 2021 Sánchez gratie verleende aan de veroordeelde leiders van het procès. Met deze ontwikkelingen is het procès in een nieuwe fase terecht gekomen waarin alle partijen rond de tafel zijn gaan zitten.

De doelstelling van de ERC-politici is overigens nog expliciet het bewerkstelligen van een referendum over onafhankelijkheid, maar met instemming van de landelijke regering in Madrid.

Themamaand Catalonië

Met dit artikel komt er een eind aan onze themamaand Catalonië. Maar niet getreurd, yourcatalancontact.com zal interessante artikelen blijven schrijven die je kunnen helpen het leven in Catalonië beter te begrijpen. Geïnteresseerd? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief, links onderaan deze pagina, en geef een like aan onze facebookpagina!